دعوای متقابل چیست ؟ دعوای متقابل در آیین دادرسی مدنی؟

مدت زمان تخمینی مطالعه: 10 دقیقه

اگر دعوای متقابل خارج از مهلت مطرح شده باشد

دعوای متقابل در دعاوی مدنی جز شیوه های دفاعی گوناگونی است که فرد از آن استفاده کند و مزایای زیادی دارد. انتخاب این شیوه باعث می شود کلیه دعاوی طرفیت در یک دادرسی رسیدگی شده و یکجا خاتمه پیدا کند و از صدور آراء متعارض اجتناب گردد.

با این وجود دعوای متقابل جزو طواری دادرسی است و رسیدگی به دعوا را با تاخیر و پیچیدگی روبرو می کند. دعوی متقابل در دادرسی مدنی از اقسام دفاع به حساب می آید. و دفاع عملی است که خوانده در مقام پاسخ به دعوای خواهان انجام می دهد.

در این مقاله با کمک موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان سعی بر این است که با این دعوا بیشتر اشنا شویم.

تعریف دعوای متقابل

ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۷۹ در تعریف دعوای متقابل گفته است:« خوانده می تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشا بوده یا ارتباط کامل داشته باشد دعوا متقابل نامیده شده و رسیدگی می شود.»

از این ماده استباط می شود که این دعوا فقط پاسخی به دعوا خواهان است.

با این حال این دعوا دفاع ساده نیست دفاعی است که با حمله است و اگر پذیرفته شود هم ادعای خواهان را رد می کند و هم او را در موضع انفعال قرار می دهد.

دعوی متقابل یک دعوای تمام عیار است که این امکان را دارد که به صورت جداگانه مطرح شود و اگر که دعوایی دارای شرایط نباشد یعنی نتوان آن را به صورت جداگانه به دادگاه برد نمی‌توانیم اسم دعوای متقابل روی آن بگذاریم.

به عنوان مثال حق تعمیر خانه یا تمکین نکردن زن یا فسخ معامله و… این ها دعوایی متقابل است که ممکن است به صورت مستقل مطرح شود یا در جواب دعوای دیگری به صورت متقابل مطرح شود.

عناصر دعوای متقابل:

آیا هر دعوایی این قابلیت را دارد که به عنوان دعوای متقابل مطرح شود؟ پاسخ قطعا منفی است. این دعوا با دعوای اصلی باید از یک منشا باشد یا با آن ارتباط کامل داشته باشد در این صورت مهم ‌ترین شرط اقامه دعوای متقابل وجود دارد؛

بنابراین عناصر دعوای متقابل عبارتند از :

 دعوا از طرف خواند.ه علیه خواهان مطرح شود: برای طرح این دعوا باید قبلاً دعوایی وجود داشته باشد که دو طرف بر اساس آن خواهان و خوانده نام بگیرند. تا خوانده این دعوا را علیه خواهان مطرح کند.

همچنین شخص ثالثی که به دعوا جلب شد.ه است نیز می ‌تواند دعوای متقابل مطرح کند. طبق ماده ۱۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی «شخص ثالثی که جلب می ‌شود، خواند.ه شمرده می ‌شود و تمام مقررات راجع به خوانده درباره او اجرا می ‌شود.» البته باید توجه داشت اگر شخص ثالث برای تقویت جایگاهِ جلب کننده وارد دعوا شود، این حق در مورد او جاری نمی شود.

 داشتن ارتباط کامل یا وحدت منشا با دعوای اصلی: توجه به این نکته ضروری است که هر دعوایی ممکن نیست به عنوان دعوای متقابل در دادگاه مطرح شود بلکه ادعای خواند.ه باید چنان به دعوای اصلی نزدیک باشد که صدور رای در یکی بر دیگری تاثیر بگذارد.

تکلیف دادگاه در برابر دعوای متقابل:

قانونگذار برای طرح این دعوا این ۲ شرط را مقرر کرده که وحدت منشأ و یا ارتباط کامل داشته باشند اما باید دانست که این دو عنوان دارای تعاریف متفاوتی هستند. ممکن است دو دعوا دارای وحدت منشا باشند، اما ارتباطی با هم نداشته باشند.

دعوا در مهلت مقرر اقامه شود: توجه به مهلت اقامه اهمیت بسیار زیادی دارد. به عبارت دیگر تا پایان اولین جلسه دادرسی مهلت برای طرح دعوای متقابل است و اگر اولین جلسه دادرسی تمام شود دیگر نمی‌ توان دعوای متقابل مطرح کرد.

دادخواست دعوی متقابل باید تا پایان اولین جلسه‌ دادرسی داده شود. لذا خواند.ه این توانایی را دارد که این دعوا را قبل از اولین جلسه دادرسی نیز طرح کند در این صورت رسیدگی به این دعوا در همان جلسه‌ای انجام می شود. که برای رسیدگی به دعوای اصلی از پیش تعیین شد.ه است.

دعوای متقابل چیست:

همچنین برای جلوگیری از تضییع حقوق خواهان دعوای اصلی و به منظور رعایت حق دفاع وی. در مقابل دعوای متقابلی که خواند.ه در جلسه دادرسی مطرح می نماید. قانونگذار در ماده 143 قانون آیین دادرسی مدنی اشاره نموده است. که در چنینی مواردی خواهان دعوای اصلی می تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تاخیر جلسه را درخواست نماید.

سوال دیگر این است که دعوای متقابل در دادگاه تجدید نظر قابلیت مطرح شدن دارد یا صرفاً باید در دادگاه نخستین این دعوا مطرح شود؟ در پاسخ باید گفت در حقوق ما به طور کلی طرح این دعوا تنها در مرحله بدوی امکان ‌پذیر است.

دعوای متقابل باید به وسیله دادخواست اقامه و مطرح شود: لیکن باید توجه داشت. که دعاویی مانند تهاتر، فسخ، رد خواسته، صلح و مانند آن که خواند.ه برای دفاع از خود در مقابل دعوای اصلی مطرح میکند. این دعوا به حساب نمی آید و لذا نیاز به تقدیم دادخواست برای طرح آن ندارد.

مقایسه دعوی متقابل و تهاتر

مطابق ماده ۱۴۲ قانون آیین دادرسی مدنی دعوای متقابلی که در مقام دفاع مطرح می شود نیازمند تقدیم دادخواست و مستلزم رعایت شرایط عمومی طرح دعوا است.

پاره‌ای از ادعاها که در مقام دفاع و پاسخ به دعوا اصلی است و بار اثبات برای خواند.ه دارد با این وجود که ادعا محسوب می شوند لازم نیست که در قالب دعوای متقابل و با رعایت تشریفات تقدیم دادخواست مطرح شود.

درباره تمایز داشتن این دعوا از ادعاهای مشابه مثل تهاتر که مهم ترین آنان است قانون قاعده مشخصی نمی دهد. با این حال هر دو برای دفاع هستند.

تهاتر به موجب ماده ۲۹۴ قانون مدنی به این شکل تعریف شد.ه است:« وقتی ۲ نفر در مقابل یکدیگر مدیون باشند بین دیون آنها به یکدیگر به طریقی که در مواد ذیل مقرر است تهاتر می شود.»

اگر دعوای متقابل خارج از مهلت مطرح شد‌ه باشد:

طبق ماده ۲۹۵ نیز تهاتر قهری است و بدون اینکه طرفین در این موضوع تراضی نمایند حاصل می گردد بنابراین به محض اینکه دو نفر در مقابل یکدیگر در آن واحد مدیون شوند هر ۲ تا اندازه ای که با هم معادله می نمایند بطور تهاتر برطرف شد.ه و طرفین به مقدار آن در مقابل یکدیگر بری می شوند.

از این مواد مستنبط می شود که تهاتر قهراً رخ می دهد و دادگاه ادعای وقوع تهاتر صرفاً به عنوان دفاع می شنود چون لازم نیست که وقت زیادی را صرف احراز طلب خواند.ه یا ایجاد آن نماید، طلب موجود است و دادگاه تهاتر آن را با طبب خواهان اعلام میکند .

مقایسه دعوای متقابل و ادعای صلح، فسخ یا رد خواسته:

ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی: از ادعاهای دیگری مانند صلح، فسخ یا رد خواسته و امثال آن سخن گفت و این قبیل ادعاها که در مقانم دفاع در برابر ادعای خواهان از طرف خواند.ه مطرح می شود. مانند تهاتر نیازی به تقدیم دادخواست متقابل ندارد.

درباره این چنین دفاع ها نیز آنچه راجع به تهاتر گفته شد کاملاً صدق می کند. ادعای صلح، فسخ یا رد خواسته یا همانند آن که مبنای دعوای خواهان را از بین می برد. هرگاه مستند به دلایلی همچون سند رسمی یا رای قطعی دادگاه باشد. به گونه ای که اخراز ابتدایی آن محتاج رسیدگی قضایی نباشد ممکن است به شکل دفاع ساده ابراز شود.

ولی هرگاه خواند.ه با ادعای فسخ یا صلح تقاضای رسیدگی دادگاه و احراز استحقاق او برای فسخ قرارداد یا اثبات صلحی که میان طرفین مورد مناقشه است. را کند این ادعا باشد به شکل دعوای ماقابل مطرح شود و در این حالت ادعای متقابل با دعوای خواهان باید ارتباط کامل داشه باشد.

دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای متقابل

برای طرح دعوای متقابل باید به صلاحیت دادگاه توجه داشت و علاوه بر احراز صلاحیت ذاتی می بایست به صلاحیت محلی نیز توجه داشت.

رسیدگی کننده به دعوای اصلی در صورت احراز صلاحیت بدون توجه به وجود یا عدم صلاحیت محلی دعوی را پذیرفته و به جریان می اندازد. چون که ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی در مورد صلاحیت دادگاه برای رسیدگی به دعوای طاری مقرر می دارد. که این دعوا در دادگاهی اقامه می شود که دعوای اصلی در آنجا اقامه می شود.

این دعوا از دسته دعاوی طاری محسوب می شود. و در دادگاهی اقامه می شود که صلاحیت ذاتی رسیدگی به آن دعوا را داشته باشد. هر چند صلاحیت محلی رسیدگی به آن دعوا را نداشته باشد.

حال اگر دعوی متقابل خارج از صلاحیت ذاتی دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی باشد. دادگاه وظیفه دارد قرار عدم صلاحیت دادگاه را صادر کند. و پرونده این دعوا را به مرجع صالح یا دیوان عالی کشور (جهت تعیین مرجع صالح) بفرستد. و اگر رسیدگی به دعوای اصلی منوط به رسیدگی به دعوای متقابل باشد

دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی قرار اناطه صادر می کند. و رسیدگی به دعوای اصلی را متوقف می کند تا زمانی که رسیدگی به این دعوا در مرجع صالح خاتمه پیدا کند. و اگر رسیدگی به دعوای اصلی به تعیین تکلیف در مورد دعوای طاری منوط نباشد. دادگاه به دعوای اصلی رسیدگی و اقدام به صدور رأی می نماید.

مشاوره با وکیل در خصوص طرح دعاوی متقابل:

دفتر وکالت حامد امیری وکیل باتجربه در اصفهان، با بیش از یک دهه سابقه درخشان در پرونده های متعدد و اخذ آراء موفق آماده ارائه کلیه خدمات حقوقی اعم از مشاوره های تخصصی، قبول وکالت، نگارش حقوقی و تنظیم قراردادها در تمامی موارد دعاوی حقوقی، امور کیفری، دعاوی خانواده، امور تعزیرات، اداره کار به هموطنان گرامی میباشد.

پذیرش حضوری: شنبه تا سه شنبه از ساعت ۱۶:۳۰ لغایت ۲۰:۳۰

پذیرش غیر حضوری: در تمامی ایام هفته از ساعت ۱۳:۰۰ لغایت ۱۶:۰۰

مشاوره فوری: در تمامی ایام هفته از ساعت ۸:۳۰ لغایت ۲۳:۰۰

آدرس دفتر وکالت: اصفهان، خیابان سجاد، ابتدای خیابان قائم مقام فرهانی، مجتمع شیخ بهایی طبقه اول واحد ۱۱