اصل اقامه دعوی در محل اقامت خوانده!

اقامه دعوی در محل اقامت خوانده: در قانون آیین دادرسی مدنی اصلی وجود دارد که به آن اصل اقامه دعوی در محل اقامت خوانده می گویند. وکیل حقوقی در تعریف این اصل بیان می کند اصولا دعوی باید در محل اقامت خوانده مطرح شود.

یعنی اگر خواهان بخواهد علیه شخصی دعوایی مطرح کند باید در دادگاهی دادخواست خود را تقدیم کند که خوانده در حوزه آن اقامت دارد.

استثنائات ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی: این اصل در صدر ماده 11 قانون آیین دادرسی قید شده است. به موجب این ماده:« دعوا باید در دادگاهی اقامه شود که خوانده، در حوزه قضایی آن اقامتگاه دارد… .»

تعریف اقامه دعوی

اصل صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده: دعوا يعنی اعم از حق مراجعه صالح به منظور احقاق حقّ ماهوی تضييع  شده براي هر شخص، بالغ يا نابالغ، عاقل يا مجنون، حقيقی يا حقوقی به وجود می آيد. در عين حال اقامه‌ی دعوی يعنی اجرای حقّ مزبور، مستلزم وجود شرايطی است 

اقامه دعوی در محل اقامت خوانده: وکیل اصفهان می گوید طرح دعوی در دادگاه محل اقامت خوانده یک اصل جهانی است و قابل تغییر نیست. علت این امر آن است که اصل بر برائت است و اگر کسی خلاف آن را ادعا می کند باید دلیل ارائه کند. بنابراین بار اثبات ادعا بر دوش مدعی یا خواهان است و به همین دلیل او باید دعوی را در دادگاهی مطرح کند که پاسخگویی خوانده در آن، کمترین هزینه و زحمت را برای او داشته باشد، که معمولا این محلف محل اقامت او است.

اما باید توجه نمود که بر این اصل نیز استثنائاتی وارد شده است. به عبارت دیگر در برخی از موارد خواهان می تواند دعوی را در دادگاهی غیر از محل اقامت خوانده مطرح کند.

اگر در دادخواست محل اقامت خوانده مشخص نباشد: این استثنائات به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند؛ دسته اول مواردی که قانون گذار دادگاه مشخصی را غیر از محل اقامت خوانده برای طرح دعوی تعیین کرده است و دسته دوم مواردی که قانون گذار برای تعدیل نمودن این اصل به خواهان حق انتخاب می دهد که از میان چند دادگاه صالح، یکی را برگزیند و در آن دعوی خود را مطرح کند. در ادامه هر دو دسته را مورد بررسی قرار می دهیم.

تعیین دادگاه مشخص

همانطور که گفتیم قانون گذار در برخی از موارد بنا به دلایلی دادگاه دیگری را غیر از محل اقامت خوانده برای طرح دعوی صالح دانسته است. از آن جایی که قانون این موارد را مشخص کرده است لذا محدود به همین موارد می شود و نمی توان آن را به موارد دیگر تعمیم داد و اگر تردید ایجاد شود باید در همان دادگاه محل اقامت خوانده مطرح گردد. اما مواردی که به موجب قانون باید در دادگاهی غیر از محل اقامت خوانده مطرح شود از قرار زیر است:

الف) دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول

حامد امیری از بهترین وکلای اصفهان می گوید در ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی این چنین مقرر شده است:

« دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت ازحق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است، اگرچه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.»

ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی

در خصوص این مورد باید دقت نمود که زمانی دعاوی مربوط به اموال غیر منقول در محل وقوع مال مطرح می شود که حق مورد ادعا از حقوقی باشد که برای اشخاص نسبت اموال غیرمنقول به وجود آید. ای حقوق عبارت هستند از

1- مالکیت 2- حق انتفاع 3- حق ارتفاق به ملک غیر 4- دعاوی مطالبه وجوه مربوط به غیرمنقول و اجرت المثل آن در غیر از موارد قراردادی.

ب) دعاوی راجع به ترکه متوفی

دعاوی مربوط به ماترک متوفی، اگر وراث علیه وراث اقامه کنند و یا از طرف اشخاصی اقامه شود که مدعی حقی در ترکه هستند، تا زمانی که ترکه تقسیم نشده است باید در دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی در ایران اقامه شود.

ج) دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین

در این خصوص ماده 14 قانون حمایت از خانواده مقرر کرده است:

« هرگاه یکی از زوجین مقیم خارج از کشور باشد، دادگاه محل اقامت طرفی که در ایران اقامت دارد برای رسیدگی صالح است. اگر زوجین مقیم خارج از کشور باشند ولی یکی از آنان در ایران سکونت موقت داشته باشد، دادگاه محل سکونت فرد ساکن در ایران و اگر هر دو در ایران سکونت موقت داشته باشند، دادگاه محل سکونت موقت زوجه برای رسیدگی صالح است. هرگاه هیچ ‌ یک از زوجین در ایران سکونت نداشته باشند، دادگاه شهرستان تهران صلاحیت رسیدگی را دارد، مگر آنکه زوجین برای اقامه دعوی در محل دیگر توافق کنند.»

ماده 14 قانون حمایت از خانواده

د) دعاوی مربوط به شرکت‌ها

دعاوی در صورتی که مربوط به اصل شرکت و یا بین شرکت و شرکا باشد و همچنین اختلافات ایجاد شده میان شرکا، تا زمانی که شرکت باقی است باید در دادگاهی اقامه شود که مرکز اصلی شرکت در حوزه آن قرار دارد.

و) دعوی توقف و ورشکستگی

دعوای توقف و درخواست صدور حکم ورشکستگی به گفته وکیل اصفهان، چه از سوی خود ورشکسته مطرح شود چه از سوی طلبکاران یا دادستان، در صلاحیت دادگاهی است که اقامتگاه ورشکسته در حوزه آن واقع است.

هـ) دعوی اعسار

دعوی اعسار یا همان دعوایی که شخص توانایی پرداخت محکوم‌به را ندارد، باید در دادگاهی مطرح شود صلاحیت رسیدگی به نخستین به دعوای اصلی را دارد و یا دادگاهی که از ابتدا به امر رسیدگی کرده است.

ز) دعاوی طاری

تعریف دعاوی طاری در ماده 17 قانون آیین دادرسی مدنی آمده است. به موجب این ماده:

« هر دعوایی که در اثنای رسیدگی به دعوای دیگر از طرف خواهان یا خوانده یا شخص ثالث یا از طرف متداعیین اصلی بر ثالث اقامه شود دعوای طاری نامیده می شود. این دعوا اگر با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشاء باشد، در دادگاهی اقامه می شود که دعوای اصلی در انجا اقامه شده است.»

ماده 17 قانون آیین دادرسی مدنی

همانطور که در انتهای این ماده بیان شد دعاوی طاری درصورتی که منشأ یکسان یا مرتبطی با دعوی اصلی داشته باشد، در همان دادگاهی باید طرح گردد که به دعوای اصلی رسیدگی می کند.

ر) اختلافات ناشی از اجمال یا ابهام حکم

به بیان وکیل اصفهان در دادگاهی که حکم را صادر کرده است باید مطرح گردد.

د) اختلافات ناشی از اجرای احکام

باید در دادگاهی طرح شود که حکم را صادر کرده است.

خ) دعوای ابطال دستور اجرای سند لازم الاجرا

این دعوی باید در دادگاهی مطرح شود که دستور اجرا سند را صادر کرده است.

ژ) درخواست دادرسی فوری

مطرح کردن این دعوی در صلاحیت دادگاهی است که به اصل دعوی رسیدگی می کندو یا صلاحیت رسیدگی به اصل دعوی را دارد. لازم به ذکر است اگر موضوع درخواست دستور موقت، در مقر دادگاهی غیر از دادگاه ذکر شده باشد، درخواست باید به آن دادگاه تقدیم شود، حتی اگر صلاحیت رسیدگی به اصل دعوی را نداشته باشد.

انتخاب دادگاه صالح

همانطور که در آغاز مقاله بیان نمودیم، گاهی قانون گذار به خواهان اختیار می دهد که از میان دو یا چند محل و دادگاه صالح، یکی از آنها را برای طرح دعوی انتخاب کند. این موارد از قرار زیر است:

الف) انتخاب دادگاه صالح از سوی خواهان

1- دعاوی بازرگانی و دعاوی منقول ناشی از عقد و قرارداد:

به موجب ماده 13 قانون آیین دادرسی مدنی:« در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که از عقود و قراردادها ناشی شده باشد، خواهان می تواند به دادگاهی رجوع کند که عقد یا قرارداد در حوزه آن واقع شده است یا تعهد می بایست در آنجا انجام شود.»

2- دعاوی خانوادگی:

بر اساس ماده 12 قانون حمایت از خانواده:« در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین، زوجه می‌تواند در دادگاه محل اقامت خوانده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند مگر در موردی که خواسته، مطالبه مهریه غیرمنقول باشد.»

👈«وکیل خانواده در اصفهان»👉

3- دعاوی ناشی از تعهدات شرکت در مقابل اشخاص خارج از شرکت:

حامد امیری وکیل حقوقی در اصفهان می گوید اشخاص خارج از شرکت می توانند دعاوی خود که از تعهدات شرکت در مقابل آنها ناشی می شود را در دادگاه محلی که تعهد در آنجا واقع شده و یا محلی که کالا یا پول باید تسلیم می شده است، اقامه کنند.

4- تعدد خواندگان و تعدد اموال غیرمنقول:

مطابق با ماده 16 قانون آیین دادرسی مدنی: «هر گاه یک ادعا راجع به خواندگان متعدد باشد که در حوزه های قضایی مختلف اقامت دارند یا راجع به اموال غیرمنقول متعددی باشد که در حوزه‌های قضایی مختلف واقع شده اند، خواهان می تواند به هریک از دادگاههای حوزه‌های یادشده مراجعه نماید.»

ب) توافق طرفین در گسترش دامنه صلاحیت

افراد می تواند به موجب یک قرارداد جدید و یا در ضمن همان قرارداد خود، تعیین کنند که مرجع مشخصی صالح برای رسیدگی به اختلافات میان آن ها باشد. البته باید توجه نمود که افراد نمی توانند با توافق خود صلاحیت ذاتی دادگاه را تغییر بدهند و باطل است اما می توانند در خصوص صلاحیت محلی دادگاه توافق بر خلاف کنند.

به عنوان مثال اگر دعوی باید در دادگاه محل اقامت خوانده مطرح شود، افراد می توانند با توافق خود آن را به محل اقامت خواهان و یا یک محل دیگر تغییر دهند. که البته این تغییر محل، صرفا مختص به همان قرارداد و اختلافات ناشی از آن است.

نتیجه گیری

در پایان این مقاله باید گفت که زمانی که میان طرفین اختلافی ایجاد شود، خواهان باید دعوای خود را در محل اقامت خوانده مطرح کند، زیرا که او مدعی است و باید برای ادعای خود دلیل آورد، از همین رو باید دعوی را در دادگاه محل اقامت خوانده طرح کند تا برای او زحمت کمتری داشته باشد. اما در مواردی که در این مقاله بیان کردیم خواهان می تواند دعوی را در غیر از محل اقامت خوانده مطرح کند.

موسسه حقوقی حامد امیری با فعالیت به عنوان وکیل ملکی در اصفهان ، وکیل طلاق توافقی در اصفهان ، وکیل مواد مخدر در اصفهان ، وکیل جهیزیه در اصفهان و سوابق بسیار در تمامی حوزه های مختلف حقوقی و بالتبع وکالت پرونده های متعدد و دهها پرونده موفق و ارائه مشاوره های مستمر و پیگیری مرتب و تعهد کاری ، خدمات متمایز حقوقی را برای موکلین و مراجعین محترم فراهم نموده است.