تفاوت حکم با قرار چیست؟ فرق قرار نهایی با حکم؟! حامد امیری

تفاوت حکم با رای چیست؟

حکم و قرار از مفاهیمی در حقوق هستند که به طور قطع همگی آن را شنیده‌اید. اما شاید کمتر کسی باشد که با مفهوم حکم و قرار به صورت کامل آشنایی داشته باشد و تفاوت آن ها را بداند.

وکیل حقوقی در اصفهان بیان می کند قضات در دادگاه بعد از آن که پرونده را کاملا مورد بررسی قرار دادند، در خصوص آن پرونده رأی صادر می کنند. رأی‌هایی که از سوی دادگاه صادر می شود در دو قالب است، حکم و قرار.

این که در چه مواردی رأی صادر شده حکم است و در چه مواردی قرار، و این که این دو مفهوم چه تفاوتی با یکدیگر دارند از مواردی است که در این مقاله توضیح داده می شود، همچنین انواع حکم و انواع قرار را نیز نام می بریم تا با نمونه‌های آن آشنا شوید. پس خواندن این مقاله را از دست ندهید و نظرات و سوالات خود را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.

رأی به چه معناست؟

پیش از آن که به تعریف حکم و قرار بپردازیم خوب است تا با مفهوم رأی آشناییت پیدا کنیم. همانطور که وکیل اصفهان بیان نمود، در قانون آیین دادرسی مدنی به تصمیمی که قاضی یک دادگاه در مورد یک پرونده می گیرد، رأی گفته می شود که این رأی شامل حکم و قرار می شود. به این ترتیب تمام مقرراتی که درباره رأی در قانون آیین دادرسی مدنی آمده است، هم در مورد حکم جریان دارد و هم قرار.

حکم چیست؟

طبق بیانات وکیل اصفهان زمانی که روند رسیدگی به یک پرونده در دادگاه شروع می شود، قاضی آن را به صورت کامل مورد بررسی قرار می دهد و نظرات هر یک از طرفین را به خوبی می شنود، و بعد از آن در خصوص ماهیت دعوا رأی صادر می کند که به این رأی حکم گفته می شود.
به عبارت دیگر زمانی که دادگاه در خصوص یک پرونده حکم صادر می کند، روند رسیدگی به آن دعوا خاتمه می یابد و وضعیت خواهان و خوانده مشخص می گردد.

به بیان بهتر به موجب ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی، حکم به این شکل تعریف شده است:« چنانچه رای دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت قرار نامیده می ‌شود.» پس برای آن که رأی صادر شده از سوی دادگاه حکم نامیده شود لازم است که دارای 2 شرط باشد:

1) آن رأی صادر شده در مورد ماهیت دعوا باشد:

به این معنا که تصمیمی که دادگاه می گیرد، درباره موضوع اصلی و مورد اختلاف طرفین باشد. به عنوان مثال اگر شخصی با نام “الف” دعوایی اقامه کند تحت این عنوان که شخصی با نام “ب” تلفن همراه او را شکسته است و شخص “ب” نیز مدعی شود که تلفن همراه اصلا به “الف” تعلق نداشته است تا بتواند خسارت وارد شده را دریافت کند، اگر دادگاه در مورد درست یا غلط بودن ادعای “ب” تصمیم بگیرد حکم به حساب نمی آید، زیرا وارد ماهیت دعوا که ورود صدمه به تلفن همراه است، نشده است.

2) تصمیم گرفته شده توسط دادگاه، باعث ختم دادرسی و پرونده شود:

به عنوان مثال اگر در خصوص تعیین میزان صدمه وارد شده به مالی، قاضی نظر کارشناس را لازم بداند و پرونده را برای بررسی نزد کارشناس بفرستد، این تصمیم حکم محسوب نخواهد شد چون پرونده همچنان در حال رسیدگی است.

انواع احکام صادره از سوی دادگاه

احکامی که از سوی دادگاه صادر می شود بنا بر گفته‌ی حامد امیری بهترین وکیل اصفهان، انواع مختلفی دارد که به ترتیب زیر است:

1. ) احکام حقوقی
2. ) احکام کیفری
3. ) احکام قطعی
4. ) احکام غیرقطعی
5. ) احکام حضوری
6. ) احکام غیابی

قرار چیست؟

همانطور که در ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی بیان شد، چنانچه رأی دادگاه در مورد ماهیت دعوا باشد و یا باعث خاتمه پیدا کردن پرونده شود، حکم نامیده می شود و در غیر این صورت قرار.

پس می توان به راحتی فهمی که قرار نه در ماهیت دعوا ورود پیدا می کند و نه باعث پایان رسیدگی به پرونده و مختومه شدن آن می شود.

گاهی از اوقات دادگاه برای آن که بتواند به یک حکم قطعی برسد تا دعوا مطرح شده خاتمه پیدا کند، نیاز است که در خصوص آن پرونده رسیدگی‌های خاصی صورت بگیرد به عنوان مثال یک کارشناس متخصص در مورد آن نظر دهد.

در چنین حالتی دادگاه قرار ارجاع به کارشناسی صادر می کند. در نهایت و بعد از آن که پرونده کامل شد و کارشناس نظر تخصصی خود را ارائه نمود، قاضی اقدام به صدور حکم در مورد این پرونده می کند.

البته نباید این تصور را کرد که قرارها هرگز باعث خاتمه یافتن روند رسیدگی به پرونده نمی شوند، بلکه وکیل اصفهان می گوید برخی از قرارها مانند حکم باعث خاتمه یافتن رسیدگی می شوند.
مانند حالتی که موضوعی که در مورد آن شکایتی مطرح شده است از بین برود و دیگر موضوعی برای بررسی موجود نباشد، در این صورت دادگاه قرار مختومه شدن دعوا را صار می کند.

انواع قرار صادره از سوی دادگاه

مانند احکام، قرارها نیز انواع مختلفی دارند که عبارت هستند از:

1. ) قرارهای مقدماتی یا اعدادی
2. ) قرارهای قاطع دعوا
3. ) قرارهای شبه قاطع دعوا
4. ) قرارهای موقت یا توقیفی
5. ) قرارهای قطعی
6. ) قرارهای غیرقطعی
7. ) قرارهای نهایی
8. ) قرارهای غیرنهایی

در ادامه برخی از این قرارها را تعریف می کنیم.

1.قرارهای مقدماتی یا اعدادی

قرار مقدماتی و یا اعدادی به آن دست قرارهایی گفته می شود که به منظور آماه سازی برای صدور قرار و حکم نهایی صادر می شوند و البته لازم به ذکر است که این قرارها پیش از خاتمه یافتن دادرسی صادر می شود.
از جمله قرارهای اعدادی یا مقدماتی می توان به قرار کارشناسی، قرار اناطه ، قرار تحقیق محلی، قرار معاینه محل و قرار اتیان سوگند اشاره نمود.

2.قرارهای قاطع دعوا

قرارهای قاطع دعوا به قرارهایی گفته می شود که پس از صادر شدن آن ها، مانند حکم باعث خاتمه یافتن روند رسیدگی و خروج پرونده از دادگاه رسیدگی کننده می شود.
این قرارهای قاطع دعوا شامل قرار رد دادخواست، قرار سقوط دعوا، قرار ابطال دادخواست ، قرار رد دعوا قرار عدم استماع دعوا است.

3.قرارهای شبه قاطع دعوا

وکیل اصفهان بیان می کند قرارهای شبه قاطع دعوا مانند قرارهای قاطع دعوا به طور کلی باعث خروج پرونده از دادگاه رسیدگی کننده نمی شود، بلکه صرفا باعث صدور آن ها موجب می شود تا جریان رسیدگی به آن پرونده خاتمه پیدا کند.
و یا آن که باعث می شود پرونده از یک دادگاه خارج شده و وارد دادگاه دیگری شود. قرارهای شبه قاطع دعوا عبارت هستند از قرار امتناع از رسیدگی، قرار عدم اهلیت یکی از طرفیت و قرار عدم صلاحیت دادگاه .

4.قرارهای موقت یا توقیفی

قرارهای موقت یا توقیفی قرارهایی است که به صورت موقتی صادر می شود تا از تضییع بیشتر و یا احتمالی حق یکی از طرفین جلوگیری شود، قرارهای موقت عبارت هستند از قرار تأمین خواسته و قرار دستور موقت.

حکم با قرار چه تفاوتی دارد؟

بر اساس آن چه که در مورد قرار و حکم تعریف کردیم می توانیم به تفاوت‌هایی که میان این دو مفهوم وجود دارد پی ببریم. برخی از مهم‌ترین تفاوت‌هایی که میان حکم و قرار وجود دارد بنا بر گفته‌های وکیل شهر اصفهان به شرح ذیل است:

1) حکم موجب خاتمه یافتن پرونده می شود ولی قرار نه

همانطور که از مطالب فوق استنباط می شود، مهم‌ترین تفاوتی که میان حکم و قرار وجود دارد این است که پس از آن که حکم صادر شد، رسیدگی به دعوا خاتمه پیدا کرده و پرونده از دادگاه رسیدگی کننده خارج می شود. در صورتی که هنگامی که قرار صادر می شود رسیدگی به پرونده همچنان ادامه داشته و جهت کامل‌تر شدن پرونده صادر می شود.

2) آثاری که حکم ایجاد می کند با قرار متفاوت است

حکم ممکن است برای شخص محکوم مجازات مالی و یا حبس و … به دنبال داشته باشد در صورتی که قرار چنین آثاری نداشته و این امکان وجود دارد که با صدور آن، شخص به چیزی محکوم نشود.

3) ختم دادرسی با صدور حکم

همانطور که گفتیم با صادر شدن حکم، روند دادرسی خاتمه پیدا می کند در حالیکه در صدور قرار کماکان تحقیقات ادامه دارد.

4) تصمیم گیری درباره ماهیت دعوا در حکم

در نهایت آخرین تفاوتی که میان حکم و قرار وجود دارد این است که برای آن که قاضی بتواند حکم صادر کند باید در ماهیت دعوا ورود پیدا کرده و به ادعای مطروحه رسیدگی و در مورد آن تصمیم بگیرد. در حالیکه در زمان صدور قرار اصولا در ماهیت دعوا وارد نشده و گاها به این جهت اطلاعات پرونده کامل شود صادر می گردد.

نتیجه گیری

از مطالب بیان شده در فوق می توان چنین نتیجه گرفت که آرایی که از سوی مراجع قضایی صادر می شود دو نوع دارد؛ حکم و قرار. حکم به رأیی کفته می شود که دادگاه در ماهیت دعوا وارد می شود و در خصوص آن تصمیم می گیرد و منجر به مختومه شدن دادرسی و خروج پرونده از دادگاه می شود. قرار نیز به رأیی گفته می شود که غالبا بدون آن که در ماهیت دعوا وارد شود صادر می شود و منجر به مختومه شدن رسیدگی یا خروج از دادگاه رسیدگی کننده نمی شود.