دادگاه تجدید نظر چیست ؟
قضاوت کردن یکی از شغل‌های حساس و مهم است و از همین رو برای آن شرایط و مقررات خاصی در نظر گرفته شده است تا تنها کسانی که شایستگی لازم برای این شغل را دارند وارد این حرفه شوند.
اما با این وجود گاهی پیش می آید که قضات نیز دچار اشتباه شده و حکمی صادر کنند که صحت کاملی نداشته باشد. مسلم است که در چنین شرایطی باید برای فردی که حکم بر علیه او صادر شده است امکان اعتراض وجود داشته باشد.
به همین منظور دادگاه‌های تجدیدنظر در سطح هر استانی تأسیس شده است تا مرجعی باشد برای اعتراض کردن افراد به احکام صادر شده از سوی دادگاه‌ها.
به بیان بهتر دادگاه تجدیدنظر در وهله و جایگاه اول به بررسی و تحقیق در مورد یک پرونده نمی پردازند بلکه همانگونه که از نام آن آشکار است، در مرحله دوم و بعد از آن که داگاه نخستین در مورد آن رأی صادر کرد و سپس نسبت به آن اعتراضی صورت گرفت، پرونده را مورد بررسی قرار می دهند.
البته نکته‌ای که نباید فراموش کرد و بسیار مهم است این است که اعتراض کردن به احکام صادر شده از سوی دادگاه دارای مهلت محدود و مشخصی است و افراد صرفا در همین مهلت می توانند اقدام به تجدیدنظرخواهی کنند وگرنه رأی صادر شده از دادگاه نخستین قطعی محسوب می شود و دیگر قابلیت اعتراض ندارد.
وکیل دادگستری اصفهان بیان می کند که در مرکز هر استان به تعداد مورد نیاز دادگاه تجدیدنظر به منظور تجدیدنظرخواهی نسبت به آراء صادر شده از دادگاه‌های عمومی و انقلاب که در حوزه‌ی آن قرار دارد، تأسیس شده است.
وی اضافه می کند این دادگاه‌های تجدیدنظر از ترکیب یک نفر به عنوان رئیس و دو عضو مستشار تشکیل می شود. جلسات دادگاه تجدیدنظر، با حضور دو نفر از این اعضا رسمیت پیدا می کند و زمانی که به موضوع پرونده رسیدگی کردند رأی گیری می کنند و رأی اکثریت ملاک عمل قرار می گیرد. و البته قابل ذکر است که رأیی که از سوی این دادگاه صادر می شود قطعی و لازم الاجرا است.
نکته مهمی که وکیل خوب اصفهان به آن اشاره می کند این است که در صورتی که در خصوص نحوه رسیدگی و انجام تحقیقات و صادر کردن قرارهای کارشناسی و از این قبیل امور، میان اعضای دادگاه تجدیدنظر اختلاف ایجاد شود، رئیس کل دادگاه تجدیدنظر استان عضو سومی را ضمیمه می کند تا به این طریق اعضا بتوانند با بحث و مشاوره به نظر موافق برسند.
اما نباید فراموش کرد که در سیستم حقوقی ایران اصل بر این است که آراء صادر شده قطعی و لازم الاجرا هستند اما در این زمینه استثنائاتی هم وجود دارد که برخی از آراء صادر شده قابلیت تجدیدنظرخواهی دارند. که در ادامه آن ها را نام خواهیم برد.
نحوه‌ی تجدیدنظرخواهی یا اعتراض به رای در دادگاه تجدیدنظر
وکیل اصفهان بیان می دارد تجدیدنظر خواهی یکی از راه‌هایی است که می توان به موجب آن نسبت به رأی صادر شده از سوی دادگاه اعتراض کرد.
تجدیدنظر خواهی به صورت خودکار باعث متوقف شدن اجرای رأی صادره می شود. وی اضافه می کند با این که اصل بر قطعی بود آراء صادر شده است و آراء قابل تجدیدنظر خواهی محدود است، ولی با این حال تجدیدنظرخواهی یک حق برای شخص محسوب می شود و قاضی به هیچ عنوان نمی تواند از پذیرفتن درخواست تجدیدنظر در صورتی که تمام قواعد و شرایط در مورد آن رعایت شده است، امتناع ورزد.
آراء حقوقی قابل تجديدنظر
مواد 330 الی 335 از قانون آیین دادرسی مدنی آراء حقوقی قابل تجدیدنظر را بیان نموده است که خلاصه آن به این ترتیب است:
الف) احكام حقوقی که قابلیت درخواست تجديد نظرخواهی دارند
• در دعاوی مالی كه خواسته يا ارزش آن از سه ميليون ريال بیشتر باشد.
• كليه احكام صادره در دعاوی غيرمالی
• حكم راجع به متفرعات دعوی در صورتی كه حكم راجع به اصل دعوی قابل تجديدنظر باشد.
نکته‌ای که وجود دارد و لازم بیان شود این است که احکامی که به اقرار در دادگاه و یا رأی کارشناس مستند است به طوری که طرفین آن رأی را قاطع دعوی قرار داده باشند، قابل تجدیدنظرخواهی نیست مگر آنکه درباره صلاحیت دادگاه یا قاضی صادرکننده رأی باشد.
ب) قرارهای حقوقی قابل تجديدنظر
به گفته حامد امیری وکیل دادگستری اصفهان قرارهایی که در ادامه نام برده می شود با این شرط که حکم اصل دعوی قابل تجدیدنظرخواهی باشد، قابلیت درخواست تجدیدنظر دارد:
• قرار ابطال دادخواست يا رد دادخواست صادره از سوی دادگاه
• قرار رد دعوی يا عدم استماع دعوی
• قرار سقوط دعوی
• قرار عدم اهليت يكی از طرفين دعوا
اما باید بدانید که چنانچه طرفین دعوی با توافق کتبی حق تجدیدنظرخواهی را از خود سلب کنند، تجدیدنظرخواهی آنها مسموع نیست مگر آن که درمورد صلاحیت دادگاه یا قاضی صادر کننده رأی باشد.
ماده 334 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر داشته است:«مرجع تجديدنظر آراء دادگاه‌های عمومی و انقلاب هر حوزه‌ای، دادگاه تجديدنظر مركز همان استان مي باشد.»
آراء كيفري قابل تجديدنظر
وکیل پایه یک دادگستری بیان می دارد آراء صادر شده از سوی دادگاه‌ها در زمینه امور کیفری اعم از آن که درباره محکومیت، برائت، منع تعقیب یا موقوفی تعقیب باشد، قطعی است. که البته در این مورد نیز همچون آراء حقوقی استثنائاتی وجود دارد و آراء قابل تجدیدنظر می شوند که به شرح ذیل است:
• جرایمی كه مجازات قانونی آنها اعدام يا رجم است.
• جرایمی كه به موجب قانون مشمول حد يا قصاص نفس و مانند آن است.
• ضبط اموال بيش از يك ميليون ريال و مصادره اموال.
• جرایمی كه طبق قانون مستلزم پرداخت ديه بيشتر از خمس ديه كامل است.
• جرایمی كه حداكثر مجازات قانوني آن بيشتر از سه ماه حبس يا شلاق يـا جـزاي نقـدي بيش از پانصد هزار ريال است.
• محكوميت‌هايی که منجر به انفصال از خدمت می شود.
نکته‌ای که در این خصوص وجود دارد این است که بر اساس ماده 233 قانون آیین دادرسی کیفری این دادگاه تجدیدنظر استان است که مرجع صالح برای تجدیدنظر خواهی محسوب می شود، مگر در موارد زیر که در دیوان عالی کشور باید تجدیدنظرخواهی شود:
• جرائمی كه مجازات قانونی آنها اعدام يا رجم است.
• جرائمی كه مجازات قانونی آنها قطع عضو، قصاص نفس يا اطراف باشد.
• جرائمی كه مجازات قانونی آنها حبس بيش از ده سال است.
• مواردی که منجر به مصادره کردن اموال می شود.
اشخاصی که حق تجدیدنظر خواهی دارند
وکیل حقوقی در اصفهان می گوید به موجب ماده 239 قانون آیین دادرسی کیفری اشخاصی که حق درخواست تجدیدنظر خواهی دارند به ترتیب زیر است:
الف) محكوم عليه يا وكيل يا نماينده قانونی او.
ب) شاكی خصوصی يا وكيل يا نماينده قانونی او.
ج) رئيس حوزه قضايی در خصوص جرائمی كه به موجب قانون تعقيب آنها به عهده او گذاشته شده است.
آیا رای دادگاه تجدید نظر قابل اعتراض است ؟
حامد امیری یکی از بهترین وکلای شهر اصفهان در پاسخ به این سوال می گوید آراء تجدیدنظر همانطور که بیان نمودیم قطعی و لازم الاجرا هستند و نسبت به آن ها در هیچ مرجعی نمی توان شکایت و اعتراض کرد.
اما مانند هر امر دیگری در این خصوص نیز استثنائاتی وجود دارد که باعث می شود رأی دادگاه تجدیدنظر در برخی از موارد قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور باشد. البته تعداد آنها بسیار محدود و اندک است.
در این خصوص می توان به ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی اشاره کرد که حکم کرده است:« آراء دادگاه‌های تجدیدنظر استان قابل فرجام خواهی نیست مگر در موارد زیر :
الف) احکام
احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن ، طلاق، نسب، حجر و وقف.
ب) قرارهای زیر مشروط به اینکه اصل حکم راجع به انها قابل رسیدگی فرجامی باشد.
1- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد.
2- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.»
البته ممکن است در برخی موارد بتوان نسبت به آراء صادر شده از سوی دادگاه تجدیدنظر درخواست اعاده دادرسی مطرح کرد. اعاده دادرسی به این معناست که نسبت به احکامی که به طور قطعی صادر شده‌اند، اعتراض شود.
البته اعتراض به آراء قطعی از طریق اعاده دادرسی تنها در موارد محدودی که در قانون مشخص شده است امکان دارد، که البته در این خصوص مقاله‌ای جدا تهیه نمودیم که می توانید مطالعه بفرمایید.
مدت زمان ارسال پرونده به دادگاه تجدیدنظر
بنا بر گفته‌های حامد امیری وکیل امور حقوقی در اصفهان، به موجب ماده 23 قانون آیین دادرسی کیفری و ماده 336 قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت زمانی که افراد برای ارسال پرونده خود به دادگاه تجدیدنظر دارند و می توانند دادخواست تجدیدنظر خود را به این دادگاه ارائه دهند، برای افراد مقیم ایران 20 روز و برای افراد مقیم خارج 2 ماه از تاریخ ابلاغ یا انقضای مدت واخواهی است.
نتیجه گیری
در پایان مقاله می توان چنین بیان کرد که تجدیدنظرخواهی یکی از راه‌های اعتراض به آراء صادر شده است. البته نباید تصور کرد که نسبت به هر رأیی می توان درخواست تجدیدنظرخواهی مطرح کرد، بلکه موارد آن در قانون محصور شده است و تنها در خصوص همان موارد می توان به دادگاه تجدیدنظر استان، دادخواست تجدیدنظر خواهی تقدیم کرد.