وقف چیست؟ و چه احکامی و قانون هایی دارد؟ بهترین پاسخ ها در سایت حامد امیری
مدت زمان تخمینی مطالعه: 10 دقیقه
وقف چیست: به نقل از وکیل حقوقی در اصفهان در ماده ۵۵ قانون مدنی عقد وقف به این صورت تعریف شده است که عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.
اگر بخواهیم به شکل ساده تری تعریف کنیم، می گوییم زمانی که شخصی اصل مال خود یا سود حاصل از آن مال را برای رضای خدا در اختیار عموم برای ارائه خدمات عمومی یا خصوصی قرار بدهد، عقد وقف صورت گرفته است. و این مال پس از وقف شدن دیگر قابل معامله کردن نیست.
انواع وقف
وقف به اعتبار قصد و هدف و همچنین موقوف علیهم آن، به دو دسته تقسیم می شود:
1- وقف عام
وقف یک مال بر جهات عمومی را وقف عام می گویند مانند وقف مساجد و مدارس و یا وقف بر فقرا و …
2- وقف خاص
اگر وقف یک مال برای اشخاص معینی صورت بگیرد وقف خاص نامیده می شود. مانند وقف بر فرزندان واقف یا وقف بر کارکنان کارخانه یا مزرعه یا وقف برای استادان یا دانشجویان یک دانشگاه
شرایط وقف در قانون مدنی
وقف چیست: در اصطلاح فقهی، وقف به معنای حبس کردن مایملک و جلوگیری از انتقال مال از طریق فروش یا بخشش به دیگری است و در مقابل خرج کردن سود آن در راه خدا؛ که این همان گره گشایی و خدمت به مردم برای رفع مشکلاتشان است.
به بیان دیگر وقف سنت نیکی است که در دین اسلام ثواب و فضیلت زیادی دارد و یکی از راه های نیکو کاری است. وقف هدیه ای است ابدی که یا اهدا می شود و یا از سود آن در راه خیر استفاده می شود.
در قانون مدنی ایران، وقف جزو دسته عقود معین است که یک طرف آن واقف و طرف دیگر موقوف علیهم قرار دارد. عقد وقف یک عقد لازم است که به جز در موارد خاص و معین طرفین حق ندارند آن را بر هم بزنند.
عقد وقف ، حق انتفاعی برای موقوف علیهم ایجاد می کند و آن ها این امکان را دارند که به طور رایگان از منافع موقوفه سود ببرند، بی آن که در قبال این انتفاع وجهی به واقف بپردازند.
در حقیقت وقف یک نهاد خیریه است که منافع موقوفه را صرف امور اجتماعی و خیریه می کند و نه صرف امور شخصی اگرچه در وقف خاص، موقوف علیهم ممکن است خانواده واقف باشند. وقف حبس دائمی است و نمی تواند محدود به مدت خاصی شود.
ارکان وقف کدامند:
وقف هم مثل هر عقد دیگری به وجود ارکان مشخصی نیاز دارد. طبق نظر فقها و قانون مدنی ارکان وقف به شرح زیر است:
لفظ وقف چیست؟
وقف چیست: نخستین رکن از ارکان وقف، صیغه وقف است. فقها اعتقاد دارند که وقف با لفظ «وقفتُ» واقع می شود و این لفظ صراحت در وقف دارد. در صورتی که دیگر الفاظ مثل «تصدقت» به معنای «صدقه دادم» به این علت که بر وقف و غیر وقف، دلالت دارند، باید همراه با قرینه باشند تا بدانیم منظور از آن، «وقف» بوده است.
به علاوه، امکان دارد که واقف (کسی که مالش را وقف می کند) به ساختمانی، اشاره کرده و بگوید این «وقف» است و شرط نیست که حتما عربی باشد و ماضی. اگر شخصی مسجدی بسازد و به مردم، اجازه اقامه نماز را بدهد و یا قطعه زمینی را به دفن اموات، اختصاص دهد و اجازه دفن بدهد، این عمل به تنهایی، برای تحقق وقف، کافی است و نیازی به گفتن لفظ «وقفت» نیست. ماده ۵۶ قانون مدنی هم، بیان کرده است: « وقف، واقع می شود به ایجاب از طرف واقف و به هر لفظی که صراحتا، دلالت بر معنی آن کند.»
واقف
رکن بعدی یعنی دومین رکن از ارکان وقف، واقف است. واقف به شخصی گفته می شود که مالش را برای استفاده در جهت خیر وقف کند. شخص واقف باید اهلیت قانونی و شرعی برای انعقاد قرارداد وقف داشته باشد، به این معنا که واقف باید بالغ، عاقل و مختار باشد و به علاوه این حق را داشته باشد که در مال خود تصرف کند.
در نتیجه سفیه و یا ورشکسته که از تصرف در مال خود منع شده است، این امکان را ندارد که اموال خود را وقف کند ولی مسلمان بودنِ واقف شرط نیست، یعنی اگر کسی کافر باشد باز هم می تواند این عقد را انجام دهد.
در ماده ۵۷ قانون مدنی بیان شده که واقف باید مالک مال وقفی باشد. بنابراین برای آن که وقف به درستی محقق شود، شرط این است که شخص واقف، مالکِ ملک موقوفی باشد و از نظر حقوقی هم صلاحیت مالکیت را داشته باشد یعنی عقل، بلوغ، قصد و رضایت.
موقوف علیه
وقف چیست: رکن آخر یعنی سومین رکن از ارکان وقف، موقوف علیه است. موقوف علیه به شخصی گفت می شود که در عقد وقف، ذی نفع است. یعنی منافع مال موقوفی به نفع او بخشیده است.
امکان دارد موقوف علیه یک شخص باشد. و یا اشخاص متعددی باشند که در آن حالت موقوف علیهم نامید می شوند. اگر وقف از نوع خاص باشد، افراد معین و مشخصی به عنوان موقوف علیهم ذی نفع اند. یعنی واقف به نیت بهره برداری افراد خاصی، مال خود را وقف است. مثل وقف برای اولاد. در حالی که در وقف از نوع عام، موقوف علیهم اشخاص معینی نیستند. و به همین دلیل عقد وقف در جهت منافع عامه منعقد می شود.
موقوف علیهم دو دسته هستند:
الف) موقوف علیهم محصور (وقف خاص) : اگر موقوف علیهم محصور باشند در این حالت خودشان باید وقف را قبول و قبض کنند و اگر وقف خانه بر چند طبقه باشد قبول و قبض طبقه اول کافی است.
ب) موقوف علیهم غیر محصور (وقف عام) : اگر موقوف علیهم از نوع غیر محصور باشند، در این صورت حاکم باید وقف را قبول کند اما قبض آن با متولی است و اگر متولی قبض نکند، حاکم قبض می کند.
شرایط موقوف علیه
موقوف علیهم باید شرایطی داشته باشد از جمله:
1-موقوف علیه وجود داشته باشد:
این عبارت به این معناست که وقف به سود کسی که وجود ندارد صحیح نیست بطور مثال کسی که در حین عقد وقف فوت کرده است. ولی وقف به سود معدومی که بعدا به وجود می آید، صحیح است برای مثال وقف به نفع جنین صحیح است با این شرط که زنده متولد شود.
2- موقوف علیهم باید معین باشند:
در عقد وقف باید معلوم باشد که وقف برای چه کسی است. مشخصات، اسم و صفت آن ها باید ذکر شود به شکلی که تعیین کردن آنها به سادگی امکان پذیر باشد. مثلا در وقفِ مسجد باید مشخص شود که منظور کدام مسجد و در کدام محله است چون در غیر این صورت عقد باطل خواهد بود.
3- موقوف علیهم باید اهلیت تملک داشته باشند:
شخصی که مال به سود او وقف می شود، باید از نظر عقلی و قانونی این امکان را داشته باشد که مالک منافع عین موقوفه شود یعنی همان اهلیت تملک.
عین موقوفه
وقف چیست: چهارمین رکن از ارکان وقف عین موقوفه می باشد. در اصل عین موقوفه همان مالی است که توسط واقف به موقوف علیه تحویل داد می شود. و به آن مال مورد وقف هم گفت می شود. عین موقوفه هم مثل دیگر ارکان وقف شرایط خاصی دارد که در ادامه آن را توضیح خواهیم داد.
شرایط عین موقوفه
وقف چیست: قابلیت عین بقا: مطابق ماده ۵۸ قانون مدنی مال مورد موقوفه چه منقول باشد و چه غیرمنقول، باید بقای ابدی داشته باشد تا استفاده از منافع آن در دراز مدت ممکن باشد. بطور مثال وقف کردن میوه جایز نیست اما خود درخت یا باغ می تواند مورد وقف قرار بگیرد.
قبض عین و قابل تحویل بودن مال موقوفی: از دیگر شرایط صحت عقد وقف، قبض و اقباض (تحویل و تسلیم) مال مورد وقف است. مال موقوفه باید به موقوف علیه یا موقوف علیهم تسلیم شود و در اختیارشان قرار بگیرد.
به این خاطر که عقد وقف از دسته عقود عینی است و برای وقوع آن به نحو صحیح، مال باید به قبض و تسلط فرد مورد نظر برسد. در نتیجه وقفِ حیوان فراری که امکان تحویل آن وجود ندارد صحیح نیست.
بر اساس ماده ۵۹ قانون مدنی، اگر واقف، عین موقوفه را به تصرف موقوف علیهم در نیاورد، وقف تحقق پیدا نمی کند و تنها زمان قبض است که این عقد محقق می شود.
مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان:
رویت: مال موقوفه باید قابل رویت و عینی بوده و جزو مایملک واقف باشد. به دیگر سخن منافع یا دیون نمی توانند مورد وقف قرار بگیرند. مثلاً مستاجری که منافع ملکی را از موجر اجاره کرده است، نمی تواند آن را وقف کند.
موقوفه باید در جهت حلال و مشروع مورد استفاده قرار بگیرد و استفاده از منافع وقفی در جهت اموری مانند فروش شراب یا دیگر امور نامشروع باطل است.
نکته ی دیگری که در خصوص وقف وجود دارد این است که منفعت مالی که متعلق به غیر باشد، مانع از تصرف است. پس واقف نمی تواند ملکی را که به رهن داد است، وقف کند چون منافع به مرهون تعلق دارد. عقد وقف آثار و احکام بیشتری دارد که بهتر است در این خصوص از کسی که بیشتر اطلاعات دارد کمک گرفت.
موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان با داشتن سابقه کافی. در امور حقوقی و کیفری اماده خدمت رسانی به افرادی است. که به وکیل حقوقی در این زمینه نیاز دارند که دانش حقوقی کافی و به روزی داشته باشد. جهت برقراری ارتباط با موسسه حقوقی حامد امیری می توانید از روش های در سایت بصورت حضوری و غیرحضوری اقدام کنید.