موسسات غیر تجاری شخصیت حقوقی دارند؟ قانون موسسات غیر تجاری

موسسات غیر تجاری: شرکت های تجاری راه حلی نسبتاً جدید است برای پیشبردن امور تجاری به شکلی آسان، که از همیاری چند شخص بهره می گیرد تحت عنوان شریک، که این شرکا با خود آورده های کوچکی می آورند و با روی هم گذاشتن این آورده ها سرمایه بزرگی برای به اجرا در آوردن طرح های بازرگانی فراهم می کنند.

از ویژگی های شرکت تجاری این است که مرز روشنی میان زندگی خصوصی و مسئولیت های سرمایه گذاران و همچنین مدیران با تعهدات و مسئولیت های شرکت تجاری، به عنوان یک شخصیت حقوقی، ترسیم می کند.

این مقدمه برای ما مفهوم شرکت تجاری را تعریف و روشن کرد. اما موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان در این مقاله تصمیم دارد تا به موسسات غیر تجاری بپردازد. پس برای آشنایی با این نوع موسسه با ما همراه باشید.

شخصیت حقوقی چیست؟

در حقوق موضوعه ایران تعریف مشخصی از شخصیت حقوقی ارائه نشده و رویه قضایی نیز در این خصوص سکوت کرده است که این امر باعث بوجود آوردن اختلافاتی در تعریف این مفهوم شده است.

تعریفات بسیار زیادی برای اصطلاح شخصیت حقوقی ارائه شده است، اما اگر بخواهیم این تعاریف را جمع بندی کرده تا به یک تعریف واحد برسیم، شخصیت حقوقی این گونه تعریف می شود:

« شخصیت حقوقی عبارت است از مجموعه اموال و اشخاص که برای تحقق هدفی مشخص و بر طبق ضوابط یا تشریفات خاصی شکل می گیرد، و صلاحیت این را دارد که حقوق و تکالیف و مسئولیت های مستقل داشته باشد.»

در تعریف فوق، مجموعه اموال و اشخاص یک عنصر محوری محسوب شده است. چون نمی توان تشکیل یک شخصیت حقوقی را تنها با مقداری مال و بدون اشخاص و یا برعکس تصور کرد.

به عنوان مثال در وقف بخصوص از نوع عام، اشخاص از عناصر تشکیل دهنده وقف محسوب نمی شوند. در صورتی که در موسسات با اهداف فرهنگی، خیریه و… امکان دارد فقط از اشخاص تشکیل شود بدون آن که سرمایه داشته باشند.

زمان تحقق شخصیت حقوقی اشخاص حقوقی

تحقق شخصیت حقوقی یعنی این که شخص حقوقی از مزایا و حقوق بهره مند شده و دیگر تکالیف بر او بار می شود. تعیین کردن زمان ایجاد شخصیت حقوقی در اشخاص گوناگون، متفاوت است.

در نتیجه زمان ایجاد شخصیت حقوقی در اشخاص حقوقی غیر تجاری با اشخاص حقوقی تجاری متفاوت است و باید جداگانه بررسی شود.
اشخاص حقوقی دولتی و شهرداری ها
دسته اول از اشخاص حقوقی، واحد های دولتی و شهرداری ها هست که برای بهره مند شدن این اشخاص از شخصیت حقوقی، ثبت کردن ضروری نیست.
این امر در ماده ۵۸۷ قانون تجارت نیز تکرار شده است با این شرح:« موسسات و تشکیلات دولتی و بلدی پس از ایجاد این موسسه بدون نیاز به ثبت شخصیت حقوقی دارند.»

موسسات غیر تجاری خصوصی

منظور از این موسسات، تشکیلاتی است که جزو شرکت های تجاری ذکر شده در ماده ۲۰ قانون تجارت نبوده و همچنین جزو موسسات و شرکت های دولتی که به حکم قانون تأسیس می شود هم نیست.

ماده ۵۸۴ قانون تجارت زمان ایجاد شخصیت حقوقی “موسسات غیر تجاری” را بیان کرده است:« تشکیلات و موسساتی که برای مقاصد غیر تجاری تأسیس شده یا بشوند، از تاریخ ثبت در دفتر ثبت مخصوصی که وزارت عدلیه معین خواهد کرد، شخصیت حقوقی پیدا می کنند.»
این موسسات برای آن که واجد شخصیت حقوقی شوند، برخلاف واحد های دولتی و شهرداری ها باید در اداره ثبت شرکت ها و موسسات غیر تجاری ثبت شوند.

از ماده فوق استنباط می شود که قانون گذار این حکم را برای تمام اشخاص حقوقی به جز شرکت های موضوع ماده ۲۰ قانون تجارت مقرر کرده است. اما این به طور کامل صحیح نیست چون نهاد های غیر تجاری مثل وقف وجود دارند که بدون آنکه به ثبت برسند واجد شخصیت حقوقی می شوند.

به نظر می آید که مقصود عبارت ذکر شده، تشکیلاتی باشد که از سمت اشخاص و در قالب مشارکت بین چند شخص ایجاد شده اند.
با این که گفته شده که موسسات غیر تجاری شامل انجمن ها و سندیکا ها هستند، ولی ماده ۵۸۴ و موسسات و تشکیلاتی که در این ماده بیان شده است مفهومی گسترده تر از انجمن ها و سندیکاها دارد.

وقف

بر خلاف موسساتی که در فوق شرح دادیم، وقف یک موسسه یا سازمان نیست بلکه یک نهاد حقوقی است. در گذشته سخصیت حقوقی‌ وقف مورد تردید بود و اختلاف نظر وجود داشت اما مقنن در سال ۵۴ در ماده ۳ قانون اوقاف، برای وقف به طور مطلق شخصیت حقوقی در نظر گرفت وتردید ها را در این خصوص پایان داد.
مال موقوفه به محض آنکه تشکیل شده و شرط قبض محقق شود، دارای شخصیت حقوقی می شود.

زمان ایجاد شخصیت حقوقی اشخاص حقوقی تجاری

شرکت های تجاری به محض تشکیل بدون آن که نیاز به ثبت داشته باشند، با انجام اقداماتی دارای شخصیت حقوقی می شوند. اما با این حال نکته ای که وجود دارد این است که زمان واجد شخصیت شدن در شرکت های مختلف ملاک های متفاوتی دارد که بیان می کنیم؛
شرکت سهامی عام بر حسب ماده ۱۷ لایحه اصلاحی قانون تجارت مصوب ۴۷، با انتخاب اولین مدیران و بازرسان و قبول کتبی سمت از سوی آن ها، شخصیت حقوقی پیدا می کند.

شرکت سهامی خاص باید تشریفات مقرر در ماده ۲۰ لایحه قانونی مزبور را که شامل امضای اساسنامه از سوی سهامداران، پرداخت سرمایه نقدی، انتخاب اولین اعضای هیئت مدیره و بازرسان و قبول کتبی سمت از طرف آن ها است، را رعایت کند تا شخصیت حقوقی اش تشکیل شود.

اما شرکت های با مسئولیت محدود، تضامنی، و نسبی آن طور که در مواد ۹۶، ۱۱۸ و ۱۸۵ مقرر شده است بعد از آن که تمام سرمایه نقدی تادیه شد و سرمایه غیر نقدی ارزیابی و تسلیم شد، واجد شخصیت حقوقی می شود.

شرکت مختلط سهامی هم برای دارا شدن شخصیت حقوقی باید موارد ماده ۱۷۶ که متضمن تعهد تمام سرمایه شرکت، و پرداخت کردن یک سوم آن و تقسیم کردن سرمایه شرکای سهام دار به سهم، است را رعایت کند.
تا اینجا متوجه شدیم که موسسات غیر تجاری نیز شخصیت حقوقی دارند. اما وکیل تجارت اصفهان در ادامه این نوع موسسات را شرح می دهد.

اشخاص حقوقی غیر تجاری

هدف های زیادی باعث می شود که یک موسسه غیر تجاری تشکیل شده و واجد شخصیت حقوقی شوند، اما کسب سود و انجام تجارت جزو این اهداف قرار ندارد.

این اهداف عموما شامل امور حرفه ای، فرهنگی، علمی و آموزشی و عام المنفعه شده که به آن ها غیر انتفاعی گفته می شود.

بنابراین امکان دارد که بر اثر انجام این فعالیت ها در آمدی به وجود بیاید اما تاجر محسوب نخواهند شد. مثل مدارس غیر انتفاعی یا دانشگاه ها، سرمایه گذاری در بیمارستان ها، پژوهشگاه ها، صندوق های قرض الحسنه و… .

احتمال دارد این ایراد گرفته شود که فعالیت های غیر تجاری ذکر شده، گاهی درآمد های خیلی زیادی دارد که حتی امکان دارد از یک شرکت تجاری هم بیشتر باشد، در صورتی که موسسه غیر تجاری، فعالیت تجاری را بر خلاف اساس نامه اش انجام دهد توسط سازمان یا وزارت خانه ذی ربط از فعالیت موسسه که تخلف محسوب می شود، جلوگیری می شود.
البته این امکان نیز وجود دارد که موسساتی با اهداف و مقاصد انتفاعی در قالب موسسه غیر تجاری ثبت شوند و فعالیت کنند.

درست است که این موسسات با هدف تخصیل سود ایجاد شده است اما فعالیت های آن ها در حیطه ی فعالیت های تجاری قرار نمی گیرد.

مثل موسسات حسابرسی و یا دفاتر وکالت یا مطب پزشکان که نه موسسه غیر انتفاعی هستند و نه شرکت یا موسسه تجاری محسوب می شوند. پس این دسته از فعالیت ها فعالیت انتفاعی از نوع غیر تجاری است، که ویژگی اصلی آن ارائه خدمات به جامعه است.

شخصیت حقوقی موسسات غیر تجاری:

ماده ۱ آیین نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و موسسات غیر تجاری مصوب ۳۷ در این خصوص بیان می کند :

«مقصود از تشکیلات و موسسات غیر تجاری مذکور در ماده ۵۸۴ قانون تجارت، به تشکیلات و موسساتی گفته می شود که جهت اهدافی غیر تجاری مانند علمی و ادبی یا خیریه و مانند آن ایجاد شده است ، اعم از آن که موسسین و تشکیل دهندگان قصد انتفاع داشته و یا نداشته باشند.

تبصره: تشکیلات و موسسات مزبور می توانند عناوینی از قبیل انجمن، کانون یا بنگاه وامثال آن اختیار کنند. ولی اتخاذ عناوینی که اختصاص به تشکیلات دولتی و کشوری دارد از طرف موسسات مزبور ممکن نخواهد بود.»
پس نتیجه می گیریم که قصد انتفاع باعث نمی شود که یک شخصیت حقوقی، تجارتی بشود.

فلذا مستنبط می شود که موسسات غیر تجاری به انتفاعی و غیر انتفاعی تقسیم می شود:

الف) موسساتی که با هدف تحصیل منافع و تقسیم کردن آن میان اعضای خود تشکیل نشده است.
ب) موسساتی که با هدف جلب کردن منافع و تقسیم کردن آن میان اعضای خود یا غیر تشکیل شده است. مثل کان های فنی و حقوقی و… .