آنچه باید درباره نفقه اقارب بدانید! اقارب متاهل یعنی چه؟

نفقه اقارب در قانون مدنی

نفقه اقارب: زمانی که حرف از نفقه به میان می آید، آنچه که نخست به ذهن شنونده خطور می کند، غالباً نفقه ای است که به همسر تعلق می گیرد. اما نفقه تنها متعلق به همسر نیست و در قانون، این حق، علاوه بر زوجه، برای نزدیکان نیز در نظر گرفته شده است.

البته منظور از نزدیکان، در این میان، فرزند، والدین و اقوام درجه یک است. آنچه که در ” نفقه اقارب ” برای این افراد به عنوان حق قلمداد می گردد عبارت است از:

• مسکن
• البسه
• غذا
• اثاث منزل

به قدر حاجت و با در نظر گرفتن میزان توانایی فرد انفاق کننده (ماده 1204 قانون مدنی).

اقارب یعنی چه ؟

باید توجه داشت که در نفقه اقارب، مقصود از اقارب، اقارب نسبی است زیرا فرد منفق در ارتباط با انفاق خویشاوندان سببی و رضاعی هیچ‌گونه تکلف و تعهدی ندارد.

اقارب یعنی خویشاوندان نسبی که برخی افراد از برخی دیگر متولد شده اند . باید توجه داشت پدر، پدر بزرگ و اجداد پدری در سیر صعودی و در اصطلاح خط عمودی قرار می گیرند و فرزندان، نوه ها و نتیجه در خط عمودی و یا سیر نزولی قرار خواهند داشت.

نفقه اقارب بر چه کسانی واجب است ؟

بر اساس آنچه که در ماده 1204 قانون مدنی است، نفقه اقارب حصری نیست. به عبارتی دیگر این شکل از نفقه به کسی اختصاص می یابد که ممکن است به صورت متعارف مورد نیاز شخص واقع شود.

پس اگر خدمتکار هم عرفا مورد نیاز شخص باشد جزو نفقه به شمار می‌آید. دیگر آنکه در نفقه، میزان و مقداری مشخص شرط نشده است اما آنچه که پرداخت می شود می بایست واجب مقدار کفایت باشد؛ یعنی به میزانی باشد که نیاز واجب‌النفقه را برطرف سازد.

سایر موارد مرتبط با نفقه اقارب عبارتند از:

• آنچه که در پرداخت نفقه اقارب مدنظر قرار می‌گیرد وضع مالی نفقه دهنده، شئون و نیز وضعیت واجب النفقه است.
• این مسئله که آیا نفقه زوجه شخص واجب النفقه نیز جزو نفقه وی قرار میگیرد یا خیر، محل اختلاف است. البته آنچه که در این میان غالباً مورد اتفاق است آن است که منفق مکلف به پرداخت نفقه است.
• مطابق ماده 1196 ق.م در روابط بین اقارب، فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند. (مقصود از اقارب نسبی در خط عمودی یا خط مستقیم، خویشاوندانی هستند که به واسطه یکدیگر به دنیا آمده و متولد شده اند؛ اعم از اینکه واسطه‌ای در قرابت آن‌ها وجود داشته باشد. (مانند جد و نوه) یا قرابت بدون واسطه باشد (مانند پدر و فرزند).
• منفق تنها موظف به انفاق در خط مستقیم، یعنی بین اجداد و آباء و اولاد است. بنابراین خویشان خط اطراف مانند برادر و خواهر و عمو و خاله… ملزم به انفاق یکدیگر و پرداخت نفقه اقارب نیستند.

افراد واجب النفقه و اقارب چه کسانی هستند؟

در قانون تعریف درستی از نفقه اقارب نشده است، تنها نمونه هایی از نفقه اقارب و افراد واجب النفقه در قانون مدنی، اشاره شده است.

ولی بطور کلی نفقه اقارب محدود به مسکن، اثاثیه منزل، لباس و غذا به مقدار نیاز بیان شده است. اما با دقت به این نکته پرداخت نفقه اقارب، و میزان نفقه اقارب نسبت به تمکن مالی شخص منفق (نفقه دهنده) مشخص می شود، اگر شخص پرداخت کننده نفقه اقارب، تمکن مالی داشته و امکان پرداخت نفقه را داشته باشد، هزینه های درمانی و تحصیل هم شامل نفقه اقارب میگردد.

هنگامی که درخانواده ای اشخاصی که باید نفقه به آنها پرداخت شود، تعداد زیادی باشند و شخصی که نفقه می دهد توانایی پرداخت نفقه اقارب به همه این افراد را داراست، ضروری است تا نسبت به پرداخت نفقه به افراد واجب النفقه اقدام کند، ولی زمانی که شخص امکان پرداخت نفقه تمام این افراد را نداشته باشد به مراتب زیر دارای اولویت می باشند.

اولویت پرداخت نفقه به ترتیب و مراتب زیر میباشد:

اول: پرداخت نفقه زوجه بر نفقه اقارب تقدم دارد. اگر فرد متاهل باشد و تنها توانایی پرداخت نفقه همسر را داشته باشد، پرداخت نفقه همسر اولویت دارد و پرداخت نفقه اقارب ضروری نیست.

دوم: در صورتیکه افراد واجب النفقه برای پرداخت نفقه اقارب در خط صعودی قرار داشته باشند، و تعدادی نیز در خط نزولی، و شخص نفقه دهنده توانایی پرداخت نفقه همه آن افراد را نداشته باشد، آن اشخاصی که در خط نزولی و رو به پایین قراردارند، تقدم دارند. به این معنا که پرداخت نفقه فرزند در صورت عدم توانایی پرداخت نفقه بوسیله نفقه دهنده ، بر پرداخت نفقه پدر یا مادر، ، تقدم دارد.

سوم: زمانیکه شخص انفاق کننده ، تعدادی از افراد واجب النفقه در خط صعودی و نزولی دارد، برای مثال پدر و مادر شخص واجب النفقه هستند و یا شخص دارای فرزندان متعدد است و توانایی پرداخت نفقه کامل تمام فرزندان را ندارد، نسبت به توانایی مالی مرد، نفقه بین افرادی که در یک خط قرار دارند، تقسیم می شود.

ولی در مواقعی پرداخت کنندگان و اشخاصی که طبق قانون توانایی پرداخت نفقه اقارب را دارند، متعدد هستند و باید تعیین گردد، کدام یک باید نفقه فرد را پرداخت کند، در مواردی این چنین، به ترتیب خاصی عمل می گردد.

شرایط پرداخت نفقه اقارب

۱٫ وجود رابطه خویشاوندی نسبی، این شرط، تمامی خویشاوندان سببی، و خویشان رضاعی را از چرخه افراد واجب النفقه در پرداخت نفقه اقارب خارج می کند. مستحق بودن نفقه از راه رابطه سببی، تنها مخصوص همسر دایمی مرد است و هیچ شخصی از بستگان سببی و رضاعی از افراد واجب النفقه محسوب نمی شود.

۲٫ قرار داشتن در خط عمودی خویشاوندان نسبی، طبق این مورد، نفقه برادر، خواهر، عمو و امثال آنها بر فرد واجب نیست پدر، جد پدری نوه در یک خط عمودی قرار می گیرند و نسبت به هم تکلیف متقابل پرداخت نفقه را دارند.

۳٫ داشتن استطاعت مالی، در صورتیکه شخصی توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه را داشته باشد باید افراد واجب النفقه را تامین نماید. اما این شرط در صورتی است که فرد در وضعیت بد مالی برای امرار معاش خود قرارنگیرد.

۴٫ توانایی افراد واجب النفقه در تامین لوازم ضروری خود از طریق کسب وکار، نفقه اقارب در صورتی پرداخت می شود که شخص نیازمند به نفقه، نتواند مخارج خود را از طریق کسب وکار تامین کند. وگرنه پرداخت نفقه اقارب بر شخص واجب نیست

نفقه اقارب برعهده چه کسی است ؟

نفقه فرزندان به ترتیب، ابتداً بر عهده پدر و سپس بر عهده جد پدر است. حال اگر پدر زنده نباشد یا توانایی انفاق نداشته باشد، آنکه موظف به پرداخت نفقه است، پدر پدر است. اگر پدر پدر و هم جد پدر زنده و قادر به انفاق باشند نفقه بر عهده پدر پدر (جد پدری اولاد) است.

در صورت نبودن پدر و جد پدری یا عدم توانایی آن‌ها، نفقه بر عهده مادر است.

اگر جد، جده مادری و یا جده پدری زنده باشد، نفقه بر عهده او خواهد بود. اما اگر هر سه نفر یا دو نفر آن‌ها زنده و یا قادر به انفاق باشند نفقه اقارب را باید به نسبت مساوی پرداخت کنند.

در ماده 1200 ق.م آمده است که نفقه ابوین با رعایت الاقرب فالاقرب، بر عهده اولاد و اولاد اولاد است. بنابراین اولاد در درجه اول موظف به نفقه پدر و مادر فقیر هستند. حال در شرایطی که پدر و مادر تنها یک فرزند داشته باشند، همان یک فرزند موظف است که نفقه پدر و مادر را تأدیه کند. اگر پدر و مادر، چند فرزند داشته باشند، تأدیه نفقه آنان، به صورت مساوی، میان فرزندانشان تقسیم می شود. از این لحاظ تفاوتی بین دختر و پسر نیست.

پدر و مادر فرزند بلافصلی ندارند:

در این میان، اگرپدر و مادری، فرزند بلافصلی نداشته باشند، پرداخت نفقه آنان می بایست توسط اولاد انجام شود. این پرداخت بصورت مساوی میان آنان تقسیم می شود.

هرگاه یک نفر هم در خط عمودی صعودی و هم در خط عمودی نزولی، اقارب داشته باشد که از حیث الزام به نفقه در درجه مساوی هستند، نفقه اقارب او را باید اقارب مزبور به صورت متساوی پرداخت کنند.

اگر کسی که مستحق دریافت نفقه اقارب است، پدر و مادر و اولاد بلافصل داشته باشد، نفقه او می بایست توسط پدر و اولاد او، البته به صورت مساوی پرداخت گردد. (بدون اینکه مادر سهمی بدهد) براساس ماده 1201 ق.م، اگر مستحق نفقه، مادر و اولاد بلافصل داشته باشد نفقه او را باید مادر و اولاد به شکلی یکسان و مساوی پرداخت کنند.

در شرایطی که شخص ناچار است به چند نفر نفقه اقارب پرداخت کند، اگر از استطاعت مالی برای انفاق برخوردار باشد، می بایست به همگی آنان نفقه پرداخت کند.

نکات کلیدی درباره نفقه

عدم استطاعت مالی در پرداخت نفقه اقارب

در صورتی که شخص استطاعت مالی لازم جهت پرداخت نفقه اقارب را نداشته باشد، این وظیفه از دوش او برداشته می شود و نفقه خود فرد به نفقه دیگران مقدم می شود. دیگر آنکه نفقه زوجه بر نفقه اقارب تقدم دارد.

براساس ماده 1203 ق.م در صورت بودن زوجه و یک یا چند نفر واجب النفقه دیگر، زوجه مقدم بر سایرین خواهد بود. در ارتباط با اقارب نزولی و صعودی، اقارب نزولی مقدم‌ترند.

چنانکه در ماده 1202 ق.م آمده است اگر اقارب واجب النفقه متعدد باشند و منفق استطاعت پرداخت نفقه تمامی آنها را نداشته باشد، اقارب در خط عمودی نزولی، مقدم بر اقارب در خط عمودی صعودی خواهند بود.

نکته: اگر واجب‌النفقه‌ای با قرض گرفتن از دیگران، احتیاجات خود را برآورده کرده باشد، منفق در صورتی ملزم به تأدیه دین خواهد بود که قرض گرفتن با اذن او یا اذن دادگاه انجام شده باشد.

شرط وجوب نفقه اقارب چیست ؟

نخستین ویژگی شایان ذکر در باب نفقه اقارب آن است که این نفقه ناظر بر آینده است. بدین معنا که اقارب فقط نسبت به آینده می‌توانند مطالبه نفقه نمایند.

وجوب این ویژگی از آن رو صورت گرفته که نفقه اقارب برای رفع احتیاج است و هرگاه احتیاج به نحوی رفع شده باشد دیگر تکلیفی برای منفق نخواهد بود.

دوما آنکه تنها شخصی مستحق نفقه است که فقیر باشد. یعنی شرایطی داشته باشد که نتواند با اشتغال به حرفه و کاری، اسباب معیشت خود را فراهم سازد.

دیگر آنکه مطابق ماده 1198 ق.م کسی ملزم به انفاق است که شرایط نفقه دادن را داشته باشد. یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد.

برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.  قانون جدید حمایت از خانواده (ماده 47 و تبصره‌ی آن) مقرر داشته است که دادگاه به درخواست اشخاص واجب النفقه میزان و ترتیب پرداخت نفقه را تعیین می‌کند و برای وصول نفقه‌ای که به طور مستمر باید پرداخت شود یک بار تقاضای مرور اجرائیه کافی است.

ضمانت اجرای کیفری نفقه اقارب

در صورتی که شخص با وجود تمکن و استطاعت مالی از پرداخت نفقه اقارب خودداری کند به حبس تعزیری درجه 6 محکوم می‌گردد. در این باره تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.

حامد امیری وکیل نفقه در اصفهان در ادامه بیان میکند:

توجه داشته باشید که امتناع از پرداخت نفقه زوجه‌ای که به موجب قانون، مجازات به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی نیز مشمول مقررات این ماده قرار می گیرد.

در صورتی که اطلاعات درج شده در بخش های فوق برای شما کافی نبوده و نیاز به دریافت مشاوره های بیشتری به صورت خصوصی در باب نفقه اقارب هستید، پیشنهاد ما به شما مراجعه به موسسه حقوقی آقای حامد امیری در اصفهان است.

مشاوره انلاین با وکیل باتجربه در خصوص مطالبه نفقه اصفهان:

دفتر وکالت حامد امیری  وکیل پایه یک دادگستری در استان اصفهان، با بیش از یک دهه سابقه درخشان در پرونده‌های متعدد و اخذ آراء موفق آماده ارائه کلیه خدمات حقوقی اعم از مشاوره‌های تخصصی، قبول وکالت، نگارش حقوقی و تنظیم قراردادها در تمامی موارد دعاوی حقوقی، امور کیفری، دعاوی خانواده، امور تعزیرات، اداره کار به هموطنان گرامی میباشد.

پذیرش حضوری: شنبه تا سه شنبه از ساعت ۱۶:۳۰ لغایت ۲۰:۳۰

پذیرش غیر حضوری: در تمامی ایام هفته از ساعت ۱۳:۰۰ لغایت ۱۶:۰۰

مشاوره فوری: در تمامی ایام هفته از ساعت ۸:۳۰ لغایت ۲۳:۰۰

آدرس دفتر وکالت: اصفهان، خیابان سجاد، ابتدای خیابان قائم مقام فرهانی، مجتمع شیخ بهایی طبقه اول واحد ۱۱