مسئولیت پزشک در حقوق ایران

پزشکی علمی است که در همه جوامع از اهمیت و ‌جایگاه بالایی برخوردار است. و پیشرفت در این علم، برای تمامی جوامع ارزش بسیاری دارد. غیرقابل تردید است که در ایران نیز علم پزشکی جایگاه والایی دارد.

بیماران در صورتی که به امراضی مبتلا شدند که بدون مراجعه به پزشک درمان نمی شود، باید به پزشک مراجعه کرده و تحت معالجه و مراقبت قرار گیرند.

اما از آنجایی که در حرمت جسم و جان افراد هیچ‌ شک و شبهه‌ای وجود ندارد، ایراد جرح با هر قصدی، جرم تلقی شده و باعث مجازات است.

اما قانون‌گذار یکسری از اعمال را که در حالت عادی جرم محسوب می شود و مجازات دارد، تحت شرایطی وصف کیفری را از روی آنها بر میدارد که «علل موجهه جرم» نام دارد.

که یکی از نمونه های علل موجهه جرم، عمل طبی یا جراحی است. براساس بند ج ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی، عمل جراحی یا طبی تحت شرایط زیر جرم به حساب نیامده و مجازات ندارد:

• مشروع بودن عمل جراحی یا طبی؛
• فرد یا اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی او رضایت داده باشند.
• رعایت کردن مقررات فنی و علمی.

پس اگر پزشک شرایط فوق را رعایت کند، مسئولیت کیفری نخواهد داشت. با این حال مسئولیت مدنی پزشک یک موضوعی است که بسیار مهم و بحث‌انگیز است.

در صورتی که یک پزشک در معالجه اجازه نداشته باشد و یا و مهارت نداشته و یا حتی اگر اذن و مهارت در داشته، اما مرتکب تقصیر شود، در ضامن بودن این پزشک، شکی نیست.

ولی گاهی اوقات هم ممکن است پزشک هم اذن داشته باشد و هم مهرت، تقصیری نیز انجام نداده اما معالجه او باعث می شود که صدمه‌ یا تلفاتی وارد شود.

در این زمینه دو نظر عمده وجود دارد:

1. اکثریت بر این نظر هستند که پزشک ضامن است و فقط از راه کسب برائت پیش از عمل می تواند مسئولیت نداشته باشد.
2. اقلیت هم بر این باور هستند که در چنین شرایطی پزشک مسئولیت ندارد.
در مواد ۳۲۲_۳۱۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۷۰ مقنن نظر اول را قبول کرده بود. و نشانگر مسئولیت محض یا مطلق برای پزشک بود. اما در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ در مواد ۴۹۵_۴۹۷ نظر دوم مورد قبول و تصویب قرار گرفت. و در خصوص ضمان پزشک، مبنای تقصیر را پذیرفت نه مسئولیت محض.

ضمان و مسئولیت پزشک در حقوق ایران

ضمان در لغت یعنی پذیرفتن و ملتزم شدن به چیزی یا امری است. در حقوق ضمان دو دسته است: ضمان عقدی و ضمان قهری. ضمان عقدی ضمان عقدی یعنی مسئولیتی بر مبنای قرارداد بوجود آید.

ضمان قهرى هم یعنی مسئولیتی که بدون قرارداد و عقد بوجود می آید. در ماده ۳۰۷ قانون مدنی موجبات ضمان قهری بدین ترتیب است:

• غصب و آنچه در حکم غصب است؛
• اتلاف؛
• تسبیب؛
• استیفاء؛

پزشک در مقابل بیماران تعهدات گوناگونی داشته که مهم ‌ترین و اصلی ‌ترین آن، درمان و معالجه بیمار است. این تعهد پزشک دارای دو جنبه است:

الف) پزشک تعهد دارد که برای معالجه یک‌ مریض تمام سعی خود را بکند تا او بهبود یابد.

ب) هر جراحی پزشکی، حتی اگر ساده باشد، این احتمال را دارد که برای بیماران زیان جانبی در پیش داشته باشد. به عنوان مثال در موردی که یک نفر برای انجام جراحی، بیهوش شود و دیگر به هوش نیاید.

از همین جهت پزشک تعهد دارد دقت کرده تا در حین معالجه زیانی به بیمار وارد نشود. مسئولیت پزشک به طور مطلق به معنای«حوادث پزشکی» است. که عبارت است از:

اثر جنایت پزشک مانند قصاص، تعزیر یا ضمان. مسئولیت پزشکی دو جنبه اخلاقی و حرفه‌ای دارد؛ جنبه اخلاقی همان اخلاق و آداب عمومی است که پزشک ملزم به رعایت است. جنبۀ حرفه‌ای نیز همان حرفۀ پزشکی و قواعد و اصولی است که پزشک باید آنها را انجام دهد.

در صورت انجام موارد ذیل، پزشک مسئولیت پیدا می کند:

عمد _ خطا _ مخالفت با اصول حرفه پزشکی _ ندانستن اصول حرفۀ پزشکی _ تخلف از اذن بیمار _ تخلف از اذن ولی بیمار _ فریب _ ترک معالجه _ معالجات ممنوع _ افشای اسرار بیمار.

مسئولیت پزشکان قراردادی است یا غیر قراردادی (قهری)؟

در کمی قبل تر مسئولیت قراردادی و غیر قراردادی را توضیح دادیم، حال میخواهیم ببینیم مسئولیت پزشک در کدام دسته است! بهتر است میان مسئولیت و تعهد پزشک از نوع قراردادی یا و غیرقراردادی، تفکیک قائل شد؛ به این دلیل که در صورتی که بیمار، خود پزشک را برگزیند، یک تعهد قراردادی ایجاد می شود؛ که البته لزومی به تنظیم قرارداد کتبی نیست.

به علاوه اینکه شخصی به پزشک رجوع کرده و او هم معالجه را قبول کند، نشان دهنده وجود قرارداد است، ولی در صورتی که پزشک بی دعوت از بیمار و رضایت او، او را معالجه کند یا اینکه بیمار وضعیتی داشته باشد که اجازه انتخاب به او ندهد، مثلاً بیهوش بوده و بی آنکه توانایی تصمیم ‌گیری داشته باشد، به دلیل شرایط اضطراری پزشک او را معالجه کند، مسئولیت پزشک قهری محسوب خواهد شد.

تعهد پزشک از نوع تعهد به وسیله است یا تعهد به نتیجه؟

وکیل امور حقوقی در اصفهان می گوید : در مواردی که تردید بوجود می‌آید در تعیین نوع تعهد، دادرس باید در ابتدا نیست واقعی دو طرف را احراز کند، اما اگر نتوان احراز کرد، باید تعهد را محدود به توانایی صاحب حرفه کرد. پزشک نمی تواند بیمار را شفا دهد و احتمال خطر همیشه وجود دارد.

در نتیجه هنگامی که یک پزشک شروع به معالجه بیماری می کند، به این معنا است که با توجه به دانش و تخصصی که دارد تعهد به مداوای بیمار می کند. پس، تنها با اثبات اینکه در این زمینه کوتاهی و بی احتیاطی کرده است، مقصر شناخته خواهد شد.

یک پزشک هنگامی مقصر است که ثابت شود در راه معالجه و مداوای بیمار کوتاهی و بی احتیاطی کرده و عملکردش با رفتار یک پزشک آگاه و معقول تطابق نداشته است.
برخی از حقوقدانان بز این اعتقادند که تعهد‌های قراردادی اصولاً به نتیجه است، با این حال در بعضی موارد، تعهد قراردادی از نوع به وسیله است. قرارداد پزشک با بیمار برای درمان او یکی از این موارد است؛ به این علت که علم پزشکی کامل نبوده و پر از احتمالات است.
اما بعضی دیگر از حقوقدانان معتقدند که تعهد پزشک از نوع «تعهد به نتیجه» است و در صورتی که معالجه نتیجه ندهد و یا خسارتی به بیمار برسد، پزشک مسئولیت است.

در قانون مجازات اسلامی مصوب ۷۰ تعهدی که برای پزشک مقرر شده بود، تعهد به نتیجه بود. اما با این وجود در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ اصلاح شد و مسئولیت پزشک، مسئولیت مبتنی بر تقصیر تعیین شد.

از مطالب فوق نتیجه می گیریم که اگر بیمار برای درمان به پزشک رجوع کرد، پزشک تعهد دارد و وظیفه اش است که تمام سعی خود را برای مداوای بیمار بکند، ولی تعهد او از نوع به وسیله است؛ چون شفای بیمار مطلقا دست او نیست و عوامل بسیاری در روند بهبود و مداوا تاثیر گذار است.

اما در جایی که بیمار برای رفع یک ایراد ظاهری و انجام جراحی های زیبایی و پلاستیک به پزشک مراجعه می کند، تعهد او از نوع به نتیجه است؛ به جهت اینکه چنین جراحی هایی هزینه بالایی دارد و افراد به خواهان محقق شدن نتیجۀ خاص مطلوب هستند.

خوب است بدانیم که اگر تعهد پزشک تعهد به نتیجه بود، در صورتی که بیمار با هر علتی بهبود پیدا نکند پزشک ضامن است و نیازی نیست بیمار تقصیر او را ثابت کند. لیکن اگر تعهد از نوع تعهد به وسیله بود، جایی که پزشک زبردست باشد و تقصیری انجام نداده باشد، ضامن نیست بلکه برای ضامن شدن او نیاز است بیمار تقصیر او را ثابت کند.

ارزیابی و بررسی خطای پزشک

خطای پزشک باید دارای چه شرایطی باشد که برای پزشک مسئولیت ایجاد کند؟

وکیل امور پزشکی در اصفهان می گوید: خطای پزشک دو دسته می شود؛ خطای حرفه‌ای یعنی تخلف از الزامات و مقرراتی که در یک حرفه، صاحب فن باید آن را بداند و عمل کند؛ خطای عادی هم یعنی تخلف از اصول و قواعد عمومی، بدون آنکه با حرفه خطاکار ارتباطی داشته باشد.

جدا کردن خطای حرفه‌ای از خطای عادی این فایده را دارد که به منظور شناسایی خطای حرفه‌ای باید به عرف صاحبان آن حرفه رجوع کرد؛ اما به منظور شناسایی خطای عادی باید به عرف عام مراجعه کرد.

در خطای عادی معیار سنجش، چه خطا عمدی باشد و چه ناشی از تقصیر، یک فرد متعارف از عموم مردم است، که خروج از این رفتار متعارف خطا به حساب می آید. معیار سنجش خطای حرفه‌ای پزشک، رفتار یک پزشک متعارف است.

جدا کردن خطای عادی از خطای حرفه‌ای، در مورد بیمه مسئولیت پزشکان و شامل شدن و نشدن آن اهمیت بسیاری دارد. زیرا اگر پزشکی از دید عرف عام، خطایی کند باید خسارت آن را بپردازد و در شمول بیمه نیست اما اگر از نظر عرف پزشکی خطایی کند، بیمه آن خسارت را می پردازد.
وکیل امور پزشکی در اصفهان کسی است که در زیر شاخه های این امر تخصص داشته و پروندهای بسیاری را در این خصوص به سرانجام رسانده باشد.
همچنین بهترین وکیل امور جرایم پزشکی در اصفهان باید بطور کامل بر مسائل حقوقی مشرف و بر قوانین نیز تسلط لازم را داشته باشد. موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان با بهره‌مندی از بهترین وکیل امور حقوقی آماده خدمت به شماست.