فوت یکی از اصحاب دعوا چه تاثیری دارد؟ فوت خوانده در دعاوی حقوقی

فوت اصحاب در دعوا یکی از مواردی است که مانع از رسیدگی به پرونده می شود و در واقع جریان رسیدگی به آن دعوی را متوقف می کند.

اصحاب دعوی چه کسانی هستند؟

اصحاب دعوی به کسانی گفته می‌شود؟ فوت خوانده در دعاوی حقوقی چه تاثیری در پرونده دارد؟ که باید در جلسه دادرسی حضوری پیدا کنند و در اصل مخاطب جلسه دادرسی هستند . این افراد خواهان ، خوانده در امور حقوقی و در امور کیفری، شاکی و متهم نامیده می شوند.

وکیل اصفهان بیان می کند دادرسی معمولا بعد از آن که شروع شد ادامه پیدا می کند تا زمانی که حکم قطعی درباره آن صادر شود.

همچنین ممکن است این وضعیت یک پرونده با قرار رد دعوا، عدم استماع دعوا و … روشن شود. اما گاهی امکان دارد وضعیتی ایجاد شود که رسیدگی به پرونده را متوقف کند.

توقیف دادرسی یا به بیان دیگر از حرکت بازداشتن دادرسی، به این معناست که بعد از آن که دادرسی شروع شد، حادثه‌ای رخ دهد و به موجب آن حادثه روند دادرسی متوقف شود و سپس بعد از آن که وضعیت پیش آمده حل شد، مجددا دادرسی به جریان می افتد.

اما سوالی که ممکن است ایجاد شود این است که اگر یکی از اصحاب دعوا در جریان رسیدگی فوت کند، فوت او منجر به توقف رسیدگی می شود یا این که اصلا تأثیری ندارد؟

و به طور کلی “فوت اصحاب دعوا” از موارد توقف دادرسی است؟ برای دست یابی به پاسخ این سوالات این مقاله را تا انتها مطالعه نمایید و درصورتی که همچنان ابهامات یا سوالی داشتید می توانید در قسمت نظرات از وکیل پایه یک دادگستری بپرسید.

موارد توقیف دادرسی

به گفته حامد امیری وکیل اصفهان مواردی که موجب متوقف شدن روند رسیدگی به یک دعوا می شود را می توان در دو دسته مورد بررسی قرار داد؛

دسته اول مواردی که ناشی از وضعیت اصحاب دعوا یا نمایندگان آنهاست و دسته دوم دیگر مواردی است که در قانون به طور صریح یا ضمنی به آن اشاره شده است. در این مقاله ما تنها دسته اول یعنی مواردی که مربوط به وضعیت اصحاب دعوا یا نمایندگان آنان است را مورد بررسی قرار می دهیم.

الف) فوت اصحاب دعوا در جریان امور حقوقی

خوب است که پیش از هر چیز اصحاب دعوا را تعریف کنیم. به گفته وکیل خبره اصفهان اصحاب دعوا به افرادی گفته می شود که در جلسه دادرسی مورد خطاب قرار می گیرند و در امور حقوقی خواهان و خوانده و در امور کیفری شاکی و متهم نامیده می شوند.

حال اگر یکی از اصحاب دعوا در جریان رسیدگی به دعوا فوت کند آیا این پرونده مختومه می شود و دیگر مورد رسیدگی قرار نمی گیرد؟

فوت خواهان در جریان دادرسی

وکیل دادگستری بیان می دارد در امور حقوقی هر وقت یکی از اصحاب دعوا اعم از خواهان یا خوانده فوت کند، دادگاه جریان رسیدگی به آن دعوا را متوقف خواهد کرد و این امر را به اطلاع طرف دیگر دعوا می رساند.

پس از آن که برای طرف فوت شده جانشین تعیین شد رسیدگی به آن دعوا مجددا به جریان افتاده و مورد بررسی قرار می گیرد تا در مورد آن حکم قطعی صادر شود. این امر در ماده 105 قانون آیین دادرسی مدنی نیز مورد حکم قرار گرفته است، به موجب این ماده:

« هرگاه یکی از اصحاب دعوا فوت نماید یا محجور شود یا سمت یکی از آنان که به موجب آن سمت، داخل دادرسی شده زایل گردد دادگاه رسیدگی را به طور موقت متوقف ومراتب را به طرف دیگر اعلام می دارد. پس از تعیین جانشین و درخواست ذی نفع، جریان دادرسی ادامه می یابد مگر اینکه فوت یا حجر یا زوال سمت یکی از اصحاب دعوی تاثیری در دادرسی نسبت به دیگران نداشته باشد که در این صورت دادرسی نسبت به دیگران ادامه خواهد یافت.»

ماده 105 قانون آیین دادرسی مدنی

به عنوان مثال شخص الف دادخواست مطالبه مبلغی به میزان 10 میلیون تومان علیه شخص ب طرح و اقامه می کند اما در حین رسیدگی به این پرونده شخص ب که خوانده است فوت می کند و یا محجور می شود، در این حالت دادگاه فوت “ب” را به خواهان اطلاع می دهد خواهان نیز باید ورثه او را به دادگاه معرفی کند تا به جانشینی از شخص ب دادرسی ادامه پیدا کند.

نکات توقیف دادرسی ناشی از وضعیت اصیل یا نماینده

• زمانی فوت یکی از اصحاب دعوی سبب توقف دادرسی می شود که داعوا، قابل انتقال باشد وگرنه دادرسی متوقف نخواهد شد و زائل می شود. مثل فوت زوج یا زوجه در دعوای تمکین یا طلاق.

• فوت، حجر یا زوال سمت یکی از اصحاب دعوا در صورتی موجب توقف دادرسی می شود که در دادرسی نسبت به دیگران موثر باشد، وگرنه دادرسی صرفا نسبت او توقیف و نسبت به دیگران ادامه پیدا می کند.

مثلا اگر خواندگان دعوای خلع ید متعدد باشند و یکی از آنها فوت کند دادرسی نسبت به او متوقف می شود ولی نسبت به سایرین ادامه خواهد داشت.

• قابل توجه است که غایب مفقود الاثر تا وقتی که حکم موت فرضی او صادر نشده است، دادرسی نسبت به او متوقف نخواهد شد و ادامه پیدا می کند.

• از دیگر مواردی که موجب توقف دادرسی سمت شخصی می شود که بر حسب آن سمت وارد دعوا شده است. مثل ولایت قیمومت یا وصایت صغیر، مجنون و غیر رشید و همچنین مدیر تصفیه. زوال این سمت‌ها ممکن است بر اثر فوت خود آنها و یا رشید شدن شخص محجور باشد.

شرایط متوقف شدن دادرسی

• اطلاع دادگاه: برای آن که رسیدگی به یک دعوا متوقف شود لازم است که توقف آن از سوی دادگاه اعلام شود، اعلام کردن دادگاه نیز مستلزم آن است که از کی از موارد توقف دادرسی مطلع شود. لذا زمانی که یکی از موارد دادرسی روی دهد، تا وقتی که دادگاه از آن اطلاعی نیافته است دادرسی خود به خود متوقف نمی شود.

این امر در ماده 105 قانون آیین دادرسی مدنی که در فوق به آن اشاره کردیم نیز بیان شده است و از مفاد آن می توان استنباط نمود که تا زمانی که دادگاه از مورد توقف دادرسی آگاه نشده است، دادرسی به جریان خود ادامه می دهد. لازم به ذکر است که توقیف دادرسی از طریق صدور قرار توقیف دادرسی صورت می گیرد.

• حدوث مورد توقف بعد از شروع دادرسی و قبل از صدور رأی قطعی: شرط دیگر برای متوقف شدن دادرسی این است که مورد توقف بعد از آن که دادرسی شروع شد و قبل از آن که در مورد آن رأی قطعی صادر شود، باید اتفاق افتد.

بنابراین اگر سبب توقف زمانی به دادگاه اعلام شود که در مرحله صدور حکم باشد، دیگر دادرسی متوقف نمی شود زیرا جریانی ندارد که متوقف شود و در این حالت دادگاه باید اقدام به صدور حکم کند.

گذشته از آن فوت یا حجر یکی از اصحاب دعوا زمانی از موجبات توقف دادرسی است که پس از شروع رسیدگی حادث شود، در نتیجه اگر در زمانی که دعوی اقامه می شود خوانده در قید حیات نباشد، دادگاه قرار عدم استماع دعوا صادر می کند و دعوا اصلا در دادگاه شنیده نمی شود.

ب) فوت اصحاب دعوا در جریان امور کیفری

اصحاب دعوا در امور کیفری شاکی و متهم نام دارند. در ادامه فوت هر یک از آنها و تأثیری که در روند دادرسی می گذارد را بررسی می کنیم.

فوت شاکی خصوصی

در صورت فوت شاکی پرونده چه می شود؟

زمانی که شاکی خصوص فوت کند کلیه حقوقی که از دعوی ناشی می شود به ورثه او خواهد رسید. به دیگر بیان زمانی که شاکی فوت می کند حقوق خصوصی او به ورثه‌اش انتقال می یابد و دیگر این ورثه هستند که باید به جای او در دادگاه یا دادسرا برای رسیدگی و پیگیری جریان پرونده حضور یابند.

به عنوان مثال اگر شخص الف یا شاکی تحت عنوان جرم خیانت در امانت از شخص ب شکایت کند و بعد از آن که بازپرس تحقیقات مورد نیاز را انجام داد و پیش از آن که کیفرخواست تنظیم شود، شخص شاکی فوت کند، این ورثه او هستند که می توانند در جلسات دادرسی شرکت کرده و شکایت مورث خود را مورد پیگیری قرار دهند.

قابل توجه است که اگر جرم ارتکابی از جرایم قابل گذشت باشد ورثه می توانند از حق خود که بر اثر فوت شاکی به آن ها منتقل شده است گذشت کنند، و اگر همگی آن ها گذشت کنند تعقیب و رسیدگی جرم ارتکاب یافته و اجرا کردن مجازات آن متوقف خواهد شد.

فوت متهم در پرونده کیفری

به موجب ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری، یکی از مواردی که موجب توقف تعقیب جزایی و اجرای مجازت می شود این است که در مجازات‌های شخصی، متهم یا محکوم علیه فوت کند.

به گفته حامد امیری بهترین وکیل اصفهان، زمانی که متهم فوت می کند، تعقیب، محاکمه و اجرا کردن مجازات متوقف می شود. زیرا که به موجب اصل شخصی بودن مجازات‌ها، تنها کسی که عمل غیر قانونی انجام داده است مسئول است و باید مجازات مربوطه را متحمل شود، نه ورثه‌اش. البته در این خصوص تنها یک استثنا وجود دارد و آن هم مسئولیت عاقله، اقارب و بیت المال در پرداخت دیه است.

لازم به ذکر است که اگر متهمین متعدد باشند، فوت نمودن یکی از آنها باعث متوقف شدن دعوا نسبت به همان شخص می شود و رسیدگی به آن امر برای بقیه بدون توقف ادامه دارد.

نتیجه گیری

بر اساس این مقاله دریافتیم که اصحاب دعوا به کسانی گفته می شود که در جلسه دادرسی مورد خطاب قرار می گیرند و به آنها خواهان و خوانده در امور حقوقی و شاکی و متهم در امور کیفری گفته می شود.

زمانی که یکی از اصحاب دعوی فوت کند فوت او باید به اطلاع دادگاه رسیدگی کننده برسد تا دادگاه نیز فوت او را احراز نموده و به طرف مقابل اطلاع دهد. بعد از آن که طرف مقابل اطلاع یافت باید ورثه متوفی را به دادگاه معرفی کند تا آنها به جانشینی از متوفی رسیدگی را ادامه دهند.