شرایط حکم موت فرضی چیست؟
چیزی که واضح است این است که در دنیای امروزه یکی از موضوعاتی که ممکن است جوامع بشری را از اختلافات شخصی و جمعی حفظ کند، «شناخت حقوق متقابل افراد با یکدیگر» است که مهم ترین اثر این شناخت و آگاهی پیشگیری از وقوع بسیاری از مشکلات حقوقی است؛
موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان سعی دارد با تهیه مقاله های حقوقی، مسائل حقوقی را به زبانی ساده شرح دهد تا مردم بیشتر با اتفاقات حقوقی پیرامون خود آشنا شده و آن را درک کنند. در این مقاله تلاش بر این است که با غایب مفقود الاثر آشنا شویم و بفهمیم چه زمانی حکم موت فرضی صادر می شود.
زمانی که بلایای طبیعی و یا جنگ اتفاق می افتد و یا حتی رفتن به سفرهای پرمخاطره یا هر اتفاق دیگری ممکن است باعث شود شخصی از خانه خود خارج شود و دیگر به آن باز نگردد؛ ولی امکان دارد پس از مدتی، خبری از کسی که رفته یا جنازه اش به خانواده اش برسد، اما در اکثر موارد هم هیچوقت خبری از فرد بدست نمی آید و زنده یا مرده بودنش احراز نمی شود. به چنین فردی در اصطلاح «غایب مفقود الاثر» گفته می شود.
حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر
غایب مفقودالاثر کیست؟
در ماده ۱۰۱۱ قانون مدنی، اصطلاح غایب مفقودالاثر تعریف شده است. بر اساس این ماده غایب مفقودالاثر به فردی گفته می شود كه از غیبت او مدت نسبتاً زیادی گذشته باشد و از او به هیچ وجه خبری به دست نیامده باشد. غایب مفقودالاثر وضعیت حقوقی خاصی دارد و حقوق و تکالیفی نیز برای او در قانون مقرر شده است.
اگر مفقود الاثر بودن شخصی ثابت شود باید تکلیف اموال، همسر و وراث آن فرد تعیین شود و به بهانه برنگشتن شخص، زندگی دیگران نباید مختل شود، به همین جهت قانونگذار مواعدی را معین کرده است که با گذشت این مواعد، دیگر فرد زنده محسوب نشده و حکم به فوت او داده می شود.
حفظ اموال غایب پیش از نصب امین
با محرز شدن مفقود الاثر بودن شخص غایب، جهت حفظ و اداره اموال او، امینی توسط دادگاه تعیین خواهد شد. قانون گذار وظیفه حفظ و نظارت بر اموال غایب را در مدتی که امین هنوز تعیین نشده است بر عهده دادستان قرار داده است.
پس دادستان یا نماینده او باید تمام اقدامات لازم جهت حفظ اموال غایب را انجام دهد؛ مثلاً باید این اموال را مهر و موم کند، اموال ضایع شدنی را بفروشد و طلب غایب را وصول کند.
اگر غایب مفقود الاثر در خارج از ایران دارای اموالی باشد، وظیفه حفظ و نظارت بر این اموال مزبور تا قبل از تعیین امین، بر عهده مأموران کنسولی خواهد بود و مطابق ماده ۱۱۵ قانون امور حسبی همان وظایف و اختیاراتی را دارند که برای دادستان ها مقرر شده است.
نصب امین برای اداره اموال غایب
قانون گذار به منظور جلوگیری از حیف و میل شدن اموال شخص غایب، مقرر کرده است که باید شخص مورد اعتمادی به عنوان امین جهت حفظ و نگهداری از اموال غایب تعیین شود.
مطابق ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی، «اگر غایب مفقودالاثر برای اداره اموال خود تكلیفی معین نكرده باشد و كسی هم نباشد كه قانوناً حق تصدی امور او را داشته باشد، محكمه برای اداره اموال او یك نفر امین معین می‌كند و تقاضای تعیین امین فقط از طرف مدعی‌العموم و اشخاص ذی نفع در این امر قبول می‌شود.»
در نتیجه، قانون گذار به دادگاه این اختیار را داده است که از امین تعیین شده، ضامن یا تضمینات دیگری بگیرد تا هروقت امین در حفظ اموال غایب، دچار تقصیر شد، بتوان خسارت وارده را جبران کرد.
شخصی که هنگام غیبت غایب عملاً تصدی امور او را در دست داشته است، موقع تعیین امین برای غایب نسبت به دیگران مقدم است. همچنین به هنگام تعیین امین، وراث غایب نسبت به دیگران تقدم دارند؛ با این شرط که ضامن یا تضمین دیگری طبق نظر دادگاه بدهند.
امین وظیفه دارد اموال غایب را حفظ و اداره کند، علاوه بر آن باید مصلحت غایب را رعایت کرده و از حیف و میل اموال و همچنین اقداماتی که موجب ورود ضرر به او است، بپرهیزد.
در قانون مدنی، تکلیف دادن نفقه زوجه و اولاد غایب مشخص شده است. ماده ۱۰۲۸ قانون مدنی در این باره گفته: «امینی كه برای اداره كردن اموال غایب مفقودالاثر معین می‌شود، باید نفقه زوجه دایم یا منقطعه كه مدت او نگذشته و نفقه او را زوج تعهد كرده باشد و نیز اولاد غایب را از دارایی غایب تادیه کند. در صورت اختلاف در میزان نفقه تعیین آن به عهده محكمه است.»
تصرف موقت اموال توسط ورثه
به دلیل این که ممکن است از اخرین خبر از شخص غایب چند سال بگذرد، و احتمال زنده بودن او با گذشت زمان کمتر می شود، قانون گذار به منافع وراث توجه کرده و این حق را به آنها داده است که از دادگاه تقاضا کنند که اموال غایب به تصرف موقت آنان داده شود.
بر اساس ماده ۱۰۲۵ قانون مدنی «وراث غایب مفقودالاثر می‌توانند قبل از صدور حكم موت فرضی او نیز از محكمه تقاضا کنند كه دارایی او را به تصرف آنها بدهد؛ مشروط بر اینكه اولا غایب مزبور كسی را برای اداره كردن اموال خود معین نكرده باشد و ثانیا دو سال تمام از آخرین خبر غایب گذشته باشد؛ بدون اینكه حیات یا ممات او معلوم باشد. در این مورد رعایت ماده ۱۰۲۳ قانون مدنی، راجع به اعلان مدت یک سال حتمی است.»
به علاوه وراث باید ضامن یا تضمینات كافی دیگری بدهند که اگر غایب برگشت یا اگر حق اشخاص ثالث نسبت به اموال او ثابت شد، از عهده اموال یا حق اشخاص ثالث برآیند. این تضمینات تا زمان صدور حكم موت فرضی غایب باقی خواهد بود.
بعد از اینکه اموال به تصرف موقت ورثه داده شد، ورثه همان وظایف و اختیارات امین را دارا می شوند. برای ورثه هم مانند امین، دادگاه می‌تواند حق الزحمه مناسبی از درآمد اموال غایب معین کند و یا اگر اموال غایب درآمدی نداشت، از اصل اموال حق‌الزحمه آنها پرداخت شود.
صدور حکم موت فرضی غایب و تصرف قطعی ورثه در اموال غایب
ماده ۱۰۱۹ قانون مدنی بیان داشته: «حكم موت فرضی غایب در موردی صادر می‌شود كه از تاریخ آخرین خبری كه از حیات او رسیده است، مدتی گذشته باشد كه عادتاً چنین شخصی زنده نمی‌ماند.»
زمانی که با پایان آن، شخص غایب مطابق قانون بطور معمول زنده فرض نمی‌شود و می‌توان تقاضای صدور حکم موت فرضی کرد، حداقل ۳ سال و حداکثر ۱۰ سال از تاریخ آخرین خبر غایب است.
پس از اینکه مدت مقرر سپری شد، اگر ذی نفعان تقاضای صدور حکم موت فرضی کرده باشند، دادگاه بعد از رسیدگی، آگهی منتشر کرده و اشخاصی را که امکان دارد از غایب خبری داشته باشند دعوت می کند تا اطلاعات خود را در اختیار دادگاه بگذارند. این آگهی سه دفعه متوالی و هر کدام به فاصله یک ماه در یکی از جراید محل و یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر خواهد شد.
دادگاه زمانی می‌تواند حکم موت فرضی را صادر کند که یک سال از تاریخ نشر آخرین آگهی گذشته و حیات غایب معلوم نشده باشد. هرگاه ورثه غایب از قبل درخواست کرده باشند که اموال غایب به تصرف موقت آنها داده شود و طبق مقررات آگهی شده باشد، آگهی مجدد لازم نیست.
پس از صدور حکم موت فرضی ورثه چه حقوق و اختیاراتی دارند؟
با صدور حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر، اموال غایب به تصرف قطعی ورثه داده می شود و دیگر ورثه مالک این اموال شناخته می شوند و حق هر نوع تصرفی در آن دارند. بعد از آن که حکم موت فرضی قطعی شد، تضمیناتی که از امین یا ورثه گرفته شده است، رفع می شود.
تشریفات صدور حکم موت فرضی
برای آن که حکم موت فرضی صادر شود باید مقدمات و شرایطی رعایت شود.می توان تشریفات صدور حکم موت فرضی را به این صورت بیان کرد:
تقدیم دادخواست صدور حکم موت فرضی به دادگاه
بر طبق مواد ۱۵۳ و ۱۵۴ قانون امور حِسبی، این دادخواست باید به شکل کتبی باشد و در بر گیرنده مشخصات غایب، تاریخ غیبت و دلایلی که به موجب آن درخواست کننده حق درخواست صدور حکم موت فرضی را دارد و ادله و اسنادی که بر اساس آن، مطابق قانون مدنی می توان درخواست حکم موت فرضی نمود، باشد.
انتشار آگهی
آگهی باید برای سه دفعه متوالی، هرکدام به فاصله یک ماه در یکی از روزنامه های محلی و یکی از روزنامه های کثیر الانتشار تهران انتشار یابد.
النهایه، دادگاه هنگامی می تواند حکم موت فرضی شخص غایب مفقودالاثر را صادر کند که یک سال از تاریخ انتشار آخرین آگهی بگذرد و حیات غایب معلوم نشده باشد.
بررسی و تحقیقات لازم از سوی دادگاه
در پایان دادگاه شرایط لازم را برای صدور حکم موت فرضی رسیدگی می کند از جمله انقضای مدت های مقرر شده در مواد ۱۰۲۰ و ۱۰۲۲ و با در نظر گرفتن وقوع این شرایط، حکم موت فرضی را صادر می کند.
با کمک موسسه حقوقی حامد امیری وکیل شهرستان اصفهان با حکم موت فرضی و غایب مفقودالاثر آشنا شدیم. حال اگر شما عزیزان همچنان در این زمینه یا هر زمینه حقوقی دیگری پرسش یا مسئله ای دارید، می توانید مطابق طُرُق ذکر شده در سایت جهت اخذ مشاوره و اعطاء وکالت اقدام بفرمایید. تا از راهنمایی های وکیل متخصص بهره مند شوید.