شرایط قصاص نفس چیست؟ قصاص نفس چگونه انجام میشود؟

معنی قصاص نفس و شرایط اجرای قصاص

در تعریف قصاص باید چنین گفت که قصاص به مجازات، تلافی و تعقیب کردن اثر جنایت به صورتی که قصاص کننده همان جنایتی که شخص جانی بر او وارده کرده است را بر او وارد کند، گفته می‌شود.

به عبات دیگر، قصاص کننده عملی دقیقا همانند عمل شخص مجرم انجام دهد. انجام عملی دقیقا همانند عملی است که فاعل انجام داده است.
در ماده 16 قانون مجازات اسلامی آمده است:

« قصاص مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضاء و منافع است که به شرح مندرج در کتاب سوم این قانون اعمال می‌شود.»

ماده 16 قانون مجازات اسلامی

قصاص به دو دسته تقسیم میشود:

لذا از این ماده می توان فهمید که قصاص به دو دسته قصاص نفس و قصاص عضو تقسیم می‌شود. قصاص نفس به قصاص در مورد جنایت عمدی گفته می‌شود و قصاص عضو به جنایت موجب قطع و جرح عضو گفته می‌شود.

در ادامه مقاله تصمیم داریم تا قصاص نفس را تعریف کرده و اجرای قصاص نفس و شرایطی که برای اجرای قصاص باید وجود داشته باشد را بیان کنیم و در پایان تفاوتی‌هایی که میان اعدام و قصاص وجود دارد را نام ببریم ، پس با ما همراه باشید و در صورتی که نظر یا سوالی در این خصوص دارید در قسمت نظرات برای ما درج کنید.

قصاص نفس چیست؟

حامد امیری وکیل کیفری در اصفهان می‌گوید قصاص نفس مجازاتی است که برای جرم قتل عمد در قانون مجازات اسلامی نظر گرفته شده است. این مجازات در ماده 381 قانون مجازات اسلامی به این صورت مقرر شده است:« مجازات قتل عمدی در صورت تقاضای ولی دم و وجود سایر شرایط مقرر در قانون، قصاص و در غیر اینصورت مطابق مواد دیگر این قانون از حیث دیه و تعزیر عمل می‌گردد.»

شرایط اجرای قصاص نفس

کسانی که می‌توانند قصاص نفس را تقاضا کنند اولیای دم یا ورثه مقتول هستند. در حقیقت آنها مختار هستند که قاتل را قصاص کنند یا از جرم او گذشت کرده و رضایت دهند و صرفا دیه دریافت کنند.

حال اگر اولیای دم تقاضای اجرای قصاص را داشته باشند، قصاص بعد از آن که حکم محکومیت قطعی مجرم صادر شد، به جرا گذاشته می‌شود. البته لازم به ذکر است که این قصاص باید به گونه‌ای انجام شود که کمترین اذیت و رنج را برای مجرم داشته باشد.

به گفته وکیل کیفری چنانچه قاتل زن بوده و در زمان اجرای مجازات قصاص باردار باشد، لازم است تا زمان وضع حمل او صبر شود و بعد از آن که فارغ شد، مجازات قصاص علیه او اجرا می‌شود.

البته چنانچه پس از وضع حمل ترس از بین رفتن طفل وجود داشته باشد، اجرای حکم قصاص تا زمانی که طفل به شرایط متناسبی برسد و حیات او محفوظ بماند به تأخیر خواهد افتاد.

شرایط قصاص نفس چیست؟

برای آن که مجازات قصاص به مرحله اجرا گذاشته شود لازم است شرایطی رعایت گردد که وکیل کیفری این شرایط را به ترتیب زیر بیان می‌کند:

1) درخواست اولیای دم یا ورثه مقتول

زمانی که جنایت وارد شده بر نفس باشد یعنی همان قتل، این ورثه مقتول یا ولی دم او است که باید درخواست اجرای قصاص علیه مجرم را بکند در غیر این صورت قصاص اجرا نخواهد شد.

البته باید بیان کرد که زوج و زوجه جزو اولیای دم مقتول محسوب نمی‌شوند و نمی‌توانند تقاضای قصاص قاتل را داشته باشند. همچنین درصورتی که تنها ورثه مقتول جنینی باشد، در صورتی که زنده متولد شود داخل در اولیای دم محسوب خواهد شد.

2) اذن مقام معظم رهبری

همچون سایر مجاز، قصاص نیز از مجازات‌هایی است که اجرای آن در اختیار دولت است چون برای اجرای آن باید اصولی رعایت شود و عدم رعایت این اصول ممکن است باعث تضییع حقوق افراد شود. لذا برای آن که مجازات قصاص بر علیه کسی اجرا شود ضرورت دارد که اجازه رهبر یا نماینده‌ی او گرفته شود.

3) اذن اولیای دم

کمی پیشتر گفتیم برای آن که حکم قصاص علیه مجرم صادر شود لازم است که اولیای دم آن را درخواست کنند، حال باید گفت که اجرای حکم قصاص نیز نیاز به اذن ولی دم دارد و تا اذن ندهند نمی‌توان مجرم را قصاص نمود.

در غیر این صورت یعنی اگر کسی بی اذن اولیای دم مجرم را قصاص کرد، خود قصاص می‌شود. به این خاطر که مجرم تنها نسبت به اولیای دم مهدور الدم محسوب می‌شود یعنی که اگر ولی دم قاتل را بکشد، قصاص نمی‌شود و ممکن است صرفا محکوم به مجازات تعزیر شود.
در تعریف مهدور الدم وکیل کیفری بیان می‌کند مهدور از کلمه هدر گرفته شده و معنای باطل بودن می‌دهد. حال مهدور الدم به کسی گفته می‌شود که خونش هدر رفته و دیگر قانون از خون او حمایت نمی‌کند و اگر مسی او را بکشد قصاص نخواهد شد و دیه نیز لازم نیست پرداخت کند. مثل کسی که مرتد شده است.

مهدور الدم دو دسته می‌شود، دسته اول مهدور الدمی است که مطلق است یعنی در برابر همه مهدور الدم محسوب می‌شود. دسته دوم مهدور الدم نسبی است یعنی صرفا در برابر اشخاص خاصی مهدور الدم محسوب شده و کشتن او از جانب آنها فقط قصاص و دیه ندارد.

در مقابل مهدور الدم، محقون الدم قرار دارد و به کسی گفته می‌شود که خونش تحت حمایت قانون بوده و در نتیجه کشتن او قصاص و دیه به دنبال دارد.

4) پرداخت کردن مابه‌التفاوت دیه

گاهی اوقات صرفا زمانی می‌توان مجرم را قصاص نمود که مبلغی تحت عنوان مابه‌التفاوت دیه به ورثه یا اولیای دم او داده شود. به نقل از حامد امیری وکیل اصفهان، این پرداخت باید قبل از آن که حکم قصاص مجرم اجرا شود، صورت بگیرد.

این مبلغ تا زمانی که مجرم قصاص نشده است جزو دارایی او محسوب شده و این اختیار را دارد که هر نوع تصرفی در آن بکند. پس نتیجه این می‌شود که اولیای دم مقتول باید مابه‌التفاوت دیه را بپردازند و از رهبر برای قصاص اجازه بگیرند و حکم قصاص را به اجرا در آورند.

مثال برای پرداخت مابه‌التفاوت می‌توان به زمانی اشاره کرد که قاتل مرد باشد و مقتول زن. در این حالت چون دیه زن نصف مرد است اولیای دم زن زمانی می‌توانند تقاضای اجرای قصاص مرد را بکنند که نصف دیه‌ی او را پیش از اجرای قصاص بپردازند. در حقیقت اجرای قصاص منوط است به پرداخت این مابه‌التفاوت.

5) عدم آزار رسانی به جانی

همانگونه که بیان کردیم قصاص باید به طریقی صورت بگیرد که کمترین رنج و اذیت را برای مجرم به همراه داشته باشد. همچنین نمی‌توان بعد از آن که مجرم قصاص شد، بدن او را مُثله یا همان تکه تکه کرد و اگر کسی این کار را انجام دهد به دیه و تعزیر مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شود.

اعدام و قصاص چه تفاوتی دارند؟

بهترین وکیل کیفری در اصفهان بیان می‌دارد میان قصاص و اعدام جدا از آن که شبهات‌هایی وجود دارد تفاوت‌هایی نیز هست که این تفاوت‌ها عبارت هستند از:

• 1. اولین تفاوتی که میان قصاص و اعدام وجود دارد این است که برای آن که قصاص اجرا شود لازم است اولیای دم آن را درخواست کنند ولی برای آن که حکم اعدام اجرا شود فقط لازم ست مدعی العموم یا همان دادستان اقامه دعوی کند.
• 2. قصاص در دسته مجازات‌های حدی قرار دارد یعنی میزان و نوع آن در شرع و قانون مشخص شده است و همچنین جرایمی که مجازات آنها قصاص است نیز بیان شده در صورتی که اعدام صرفا یک مجازات تعزیری است، یعنی قانون آن را تعیین کرده و قاضی این اختیار را دارد که از میان چند گزینه جهت مجازات مجرم، از اعدام به عنوان مجازات استفاده کند.
• 3. اعدام برای جرایم مختلفی به کار می‌رود مثل محاربه، سرقت، فساد فی الارض و … ولی قصاص صرفا برای جرم قتل عمد است.
• 4. قصاص قابل بخشش است و اولیای دم می‌توانند از این حق گذشت کرده و آن را با دریافت دیه مصالحه کنند در صورتی که در خصوص اعدام چنین حالتی وجود ندارد زیرا اعدام حق مدعی العموم بوده و قابل بخشش نیست.
• 5. اخرین تفاوتی که میان اعدام و قصاص وجود دارد این است که سن و شرایطی که مجرم دارد در این دو مجازات به صورت متفاوتی در نظر گرفته می‌شود. یعنی در مجازات قصاص اگر مجرم صغیر یا مجنون باشد قصاص نمی‌شود و ولی او باید دیه پرداخت کند، در حالی که در مجازات اعدام، افراد زیر 18 سال نیز ممکن است اعدام شوند.

مشاوره انلاین با وکیل در خصوص قصاص نفس:

دفتر وکالت حامد امیری یکی از بهترین وکیل در اصفهان، با بیش از یک دهه سابقه درخشان در پرونده‌های متعدد و اخذ آراء موفق آماده ارائه کلیه خدمات حقوقی اعم از مشاوره‌های تخصصی، قبول وکالت، نگارش حقوقی و تنظیم قراردادها در تمامی موارد دعاوی حقوقی، امور کیفری، دعاوی خانواده، امور تعزیرات، اداره کار به هموطنان گرامی می‌باشد.

پذیرش حضوری: شنبه تا سه شنبه از ساعت ۱۶:۳۰ لغایت ۲۰:۳۰

پذیرش غیر حضوری: در تمامی ایام هفته از ساعت ۱۳:۰۰ لغایت ۱۶:۰۰

مشاوره فوری: در تمامی ایام هفته از ساعت ۸:۳۰ لغایت ۲۳:۰۰

آدرس دفتر وکالت: اصفهان، خیابان سجاد، ابتدای خیابان قائم مقام فرهانی، مجتمع شیخ بهایی طبقه اول واحد ۱۱

کلام آخر

از مطالب عنوان شده در این مقاله چنین می‌توان نتیجه گرفت که قصاص نفس مجازاتی است که تنها به قتل عمد اختصاص دارد و در حقیقت یک حقی است که برای اولیای دم یا همان ورثه مقتول در نظر گرفته شده است و تا زمانی که آنها قصاص را درخواست نکنند چنین حکمی صادر نخواهد شد. البته باید ذکر کرد که مجازات قصاص قابل بخشش بوده و اولیای دم می‌توانند از این مجازات گذشت کرده و صرفا دیه دریافت کنند.