تفاوت عقد مضاربه با حق العمل کاری

تفاوت عقد مضاربه: عقد مضاربه و حق العمل کاری دو مفهوم جدایی هستند که علاوه بر این که اشتراکات و تشابهاتی با یکدیگر دارند، دارای تفاوت هایی نیز هستند.

در این مقاله حامد امیری وکیل پایه یک در اصفهان به تعریف هر دو مفهوم می پردازد و نقاط تشابه و تفاوت آن ها را آشکار می کند. پس برای آشنایی با دو مفهوم عقد مضاربه و حق العمل کاری با ما همراه باشید.

عقد مضاربه چیست؟

تفاوت عقد مضاربه: یکی از عقود معینی که در قانون مدنی نام برده و احکام آن مقرر شده است عقد مضاربه است. این عقد از پر کاربرد ترین نوع قرارداد در زمینه ی تجارت است و کلیه ی بانک ها و موسسات مالی از این عقد در جهت اعطای تسهیلات بهره می برند.

حتی گاهی وکلای حقوقی دادگستری نیز برای تنظیم قرارداد میان خود و موکلشان، از این عقد استفاده می کنند. اما این عقد مضاربه یعنی چه؟

وکیل اصفهان می گوید در ماده 546 قانون مدنی آمده است:«مضاربه عقدی است که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می دهد با قید این که طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود آن شریک باشند. صاحب سرمایه مالک و عامل مضارب نامیده می شود.»

بنابراین متوجه می شویم که در عقد مضاربه یکی از طرفین مبلغی پول را در اختیار طرف دیگر می گذارد که مضارب نام دارد تا وی با آن تجارت کند و سودی که از این تجارت به دست می آید میان دو طرف تقسیم می شود.

ویژگی های عقد مضاربه چیست؟

حامد امیری وکیل حقوقی برای عقد مضاربه ویژگی هایی را بیان کرده است که عبارت هستند از:

1. مضاربه از عقود جایز است: از همین رو هر یک از طرفین یعنی هم مالک و هم شخص مضارب این امکان را دارند که هر زمان خواستند عقد مضاربه را منحل کنند. با این وجود در صورتی که عقد مضاربه در ضمن یکی از عقود لازم شرط شده باشد، نسبت به مشروط علیه قابلیت فسخ نداشته و مثل عقد لازم می شود.

2. مضاربه از عقود معوض است: معوض بودن عقد مضاربه به این معناست که هر دو طرف به دنبال کسب منافع هستند. عوض در عقد مضاربه سرمایه ی مالک و کار مضارب است.

3. مضاربه یک عقدی رضایی است: رضایی بودن یک عقد به این معناست که با صرف ایجاب و قبول طرفین محقق می شود و نیازی به تشریفات خاصی ندارد.

4. مضاربه عقدی اذنی است: به دلیل آن که عقد مضاربه بر مبنای اذن مالک واقع می شود به آن عقد اذنی گفته می شود.

5. به موجب ماده 547 قانون مدنی سرمایه در مضاربه باید وجه نقد باشد: وجه نقد در این ماده همان پول رایج ایران و یا ارز های خارجی است.

مضاربه چیست

نکته ی قابل توجهی که وجود دارد این است که دینی که بر ذمه قرار دارد ممکن نیست که به عنوان سرمایه ی عقد مضاربه قرار بگیرد. در نتیجه دین باید به مالک یا مضارب تحویل داده شود تا بتواند سرمایه ی عقد مضاربه باشد.

تفاوت عقد مضاربه: همچنین ممکن است کسی به دیگری بگوید که ملکش را به وکالت از او بفروشد و با پول آن اقدام به انجام تجارت کند و از سودی که از این تجارت به دست می آید با هم شریک باشند. در چنین حالیتی نیز عقد مضاربه تحقق می یابد.

اما نکته ی مهمی که وکیل حقوقی در اصفهان به آن اشاره می کند این است که در عقد مضاربه ضرورت دارد که سود به صورت مشاعی میان طرفین تقسیم شود. در این خصوص ماده ی 548 قانون مدنی مقرر کرده است:« حصه هریک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل سود از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد.»

به علاوه باید توجه کرد که قراردادی که در آن مالک و صاحب سرمایه شرط کند که کلیه ی سود حاصل شده از تجارت متعلق به او باشد، دیگر عقد مضاربه به حساب نمی آید. به این خاطر که در عقد مضاربه ضروری است که سود به صورت مشاعی میان هر دو طرف تقسیم گردد.

در حالت فوق یعنی اگر در قرارداد شرط شود سود حاصل شده کاملا به صاحب سرمایه داده شود در صورتی که برای عامل اجرت تعیین نشده باشد عامل استحقاق دریافت اجرت المثل عمل خود را دارد مگر در حالتی که قصد تبرع او آشکار شود.

در خصوص نحوه ی تقسیم سود وکیل حقوقی بیان می دارد اگر در قرارداد مضاربه میزان سود هر طرف مشخص نشده باشد، اما در عرف حکمی در این باره وجود داشته باشد طبق عرف عمل می شود و سهم هر کدام تعیین می گردد.

حق العمل کاری به چه معناست؟

حق العمل کاری از عقود رضایی، جایز، عهدی و معوض است که اگر در شرایطی قانون تجارت در مورد آن سکوت کرده باشد تابع مقررات قانون مدنی در خصوص عقد وکالت است.

افراد به این دلیل که خود امکان پیدا کردن طرف معامله را ندارند و یا سرمایه داشته اما تخصص برای تجارت کردن نداشته و یا به دلایل دیگری همچون عدم تمایل به آشکار شدن نامشان و یا مایل نبودن به تنظیم قرارداد و یا فرصت نداشتن و …، نیاز به شخصی با نام حق العمل کار دارند تا بتواند با تخصصی که در این زمینه دارد تجارت نموده و نتیجه ی مناسبی به دست آورد.

در ماده ی 357 در تعریف حق العمل کاری آمده است که:« حق‌ العمل ‌کار کسی است که به اسم خود ولی به حساب دیگری (‌آمر) معاملاتی کرده و در مقابل حق ‌العملی دریافت می ‌دارد.»
به موجب این ماده آمر به دلیل استفاده ای که از عمل حق العمل کار می برد لازم است به او اجرت بدهد.

قرارداد حق العمل کاری دارای چه ویژگی هایی است؟

وکیل پایه یک اصفهان برای حق العمل کاری ویژگی هایی را بیان داشته که به شرح زیر است:

1. حق العمل کاری یک عقد است:  مثل هر عقد یا قرارداد دیگری حق العمل کاری نیز برای محقق شدن احتیاج به اراده و تراضی دو نفر دارد. البته در قانون شرایط خاص و ویژه ای برای انعقاد قراداد حق العمل کاری بیان نشده است و به همین خاطر این قرارداد در دسته ی عقود رضایی قرار می گیرد.

2. حق العمل کاری عقدی معوض است:  قرارداد حق العمل کاری به دلیل آن که دو مورد در آن وجود دارد به نحوی که هر کدام از این مورد ها در برابر مورد دیگر قرار دارد، عقد معوض گفته می شود. به بیان دیگر هر کدام از طرفین قرارداد در نتیجه ی عقد، یک عوضی به دست می آورند. بر خلاف عقود غیر معوض که یک مورد دارد و در برابر آن مورد، عوضی قرار نمی گیرد.

3. حق العمل کاری قرارداد مغابنه‌ای است: این دلیل قرارداد حق العمل کاری جزو عقود مغابنه ای به حساب می آید که هر یک از طرفین سعی بر این دارند که سود بیشتری در آن معامله نصیب خود کنند و در واقع در برابر عوضی که می دهند عوض با ارزش تری به دست آورند. باید توجه داشت که در قرارداد حق العمل کاری و یا هر عقد مغابنه ای دیگری، به دلیل همین در پی سود بودن، علم تفصیلی بر مورد معامله شرط است و همچنین افراد باید به طور کامل حدود تعهد طرف دیگر را بدانند.

4. حق العمل کاری یک عقد عهدی است: در تعریف عقد عهدی وکیل دادگستری اصفهان بیان می دارد در صورتی که در عقدی یک نفر در برابر طرف دیگر متعهد به انجام امری می شود و یا برای آن طرف حقی به وجود می آورد عقد عهدی گفته می شود.

عهدی بودن قرارداد حق العمل کاری از تعریفی که در قانون تجارت برای این مفهوم شده است، برداشت می شود. زیرا در این قرارداد حق العمل کار تعهد می کند که به اسم خود و به حساب آمر معاملات تجاری انجام بدهد، آمر نیز تعهد می کند که در برابر انجام دادن وظایف حق العمل کار، به او اجرت بدهد.

این تعهدی که دو طرف در برابر یکدیگر دارند مقتضای ذات قرارداد حق العمل کاری است و به عبارت دیگر عقد بدون آن تحقق پیدا نمی کند.

اما عقد مضاربه با قرارداد حق العمل کاری چه تفاوتی دارد؟

همانطور که در ابتدای مقاله بیان کردیم این دو مفهوم شباهت های زیادی با یکدیگر دارند، به طور مثال در هر دو مضارب و حق العمل کار با نام خود اما به حساب آمر معاملات تجاری را انجام می دهند.

اما این دو قرارداد تفاوت هایی نیز باهم دارند که مطابق اظهارات حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان به شرح ذیل است:

• مضارب در عقد مضاربه شریک آمر به حساب می آید و به عبارتی هم در سود و هم در زیان با آمر شریک است. همچنین همانطور که سابق بر این بیان کردیم لازم است که سود مضارب به صورت مشاعی تعیین شود در غیر این صور قرارداد از شمول مقررات عقد مشاربه خارج می شود.

لیکن در حق العمل کاری شخص حق العمل کار دستمزدی مشخص دارد که چنانچه معامله به وسیله ی او به اتمام رسید به او تعلق می گیرد و البته در سود و زیان با آمر شریک نیست.

• شخص مضارب در عقد مضاربه اختیاراتی بسیار گسترده تر از حق العمل کار دارد و به عبارت دیگر این امکان را دارد که هر شکل تجارتی که می خواهد با سرمایه بکند در صورتی که حق العمل کار فقط باید مالی را که آمر به او داده است طبق دستور او خرید و فروش کند.