ایرادات دادرسی چیست؟ انواع ایرادات در آیین دادرسی مدنی

بررسی ایرادات دادرسی، زمانی که کسی دعوایی را علیه دیگری مطرح می کند، او خواهان و شخص مقابل خوانده نامیده می شود. خوانده در برابردعوای خواهان حق دفاع کردن از خود را دارد و به طور معمول نیز این کار را انجام می دهد.

دفاع به این معناست که خوانده تمامی راه‌ها و ابزارهایی که در قانون پیش بینی شده است را به کار می گیرد تا خواهان به هدف خود که پیروزی در دعوا است نرسد.

در حقوق ایران خوانده به سه صورت می تواند از خود دربرابر دعوای مطرح شده از سوی خواهان دفاع کند؛ ایراد، دفاع به معنای اخص و دعوای متقابل، که در ادامه این مقاله تصمیم داریم یکی از این موارد یعنی ” ایرادات دادرسی ” را مورد بررسی قرار دهیم و انواع آن را نیز بیان کنیم. توصیه می کنیم این مقاله مفید را از دست نداده و حتی الامکان نظرات خود را در این خصوص با ما در میان بگذارید.

ایرادات دادرسی به چه معناست؟

وکیل اصفهان در بررسی ایرادات دادرسی و تعریف می گوید ایراد در لغت به معنای خرده گرفتن، بهانه گرفتن و اعتراض کردن است. در متون قانونی تعریف واضح و روشنی از ایرادات بیان نشده است ولی می توان چنین گفت که معنای اصطلاحی ایراد در حقوق نیز از معنای لغوی آن دور نیست و در حقیقت ابزاری است که خوانده دعوی آن را به کار می گیرد تا از مبارزه در اصل و ماهیت دعوا مطرح شده دوری کند. به عبارت دیگر به این طریق موانعی برای خواهان جهت رسیدن به حق مورد ادعایش ایجاد می کند.

در واقع می توان چنین گفت که طرح کردن یک ایراد به این معناست که خوانده مبارزه با اصل و ماهیت دعوا را به صورت موقتی یا دائمی رد می کند.

به عنوان مثال اگر خواهان دعوای بطلان سند اقامه کند، خوانده در مقابل ایراد می کند که دادگاهی که خوانده در آن دعوی را مطرح نموده است صالح به رسیدگی نیست و یا آن که خواهان در این دعوا ذی‌نفع نیست و یا این که سمت شخصی که به نمایندگی از خواهان دعوا را اقامه نموده است محرز نیست و از این قبیل ایرادات.

انواع ایرادات دادرسی

بیشتر ایرادات دادرسی در ماده 84 قانون آیین دادرسی بیان شده است. ایرادات دادرسی را از جهات مختلفی می توان تقسیم بندی کرد ولی به علت این که مهم‌ترین اثر ایرادات این است که مرجع رسیدگی به دعوا را تغییر می دهد، یا مانع موقت برای رسیدگی ایجاد می کند و یا مانع دائمی، از همین رو ایرادات به گفته وکیل اصفهان به 3 دسته کلی تقسیم می شود. در ادامه هر یک از این سه دسته و ایرادات مربوط به آن را مورد بررسی قرار می دهیم. میتوانید دیگر مقاله: قرار قاطع و قرار شبه قاطع چیست؟ را مطالعه کنید

الف) ایراداتی که اثر پذیرش آن ها تغییر مرجع رسیدگی است:

اولین دسته ایرادات دادرسی که قصد داریم بیان کنیم ایراداتی است که مطرح کردن آن از سوی خوانده و پذیرش آن از سوی دادگاه باعث می شود که دعوا به دادگاه دیگری برای رسیدگی منتقل شود. این دسته ایرادات شامل ایراد عدم صلاحیت ذاتی، ایراد عدم صلاحیت نسبی و ایراد مطروحه می شود.

بیشتر بدانید: اسناد الکتریک: مقاله در مورد حقوق اسناد الکتریکی

• ایراد عدم صلاحیت ذاتی:

در بند 1 از ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است که: «در موارد زیر خوانده می‌تواند ضمن پاسخ نسبت به ماهیت دعوا ایراد کند: 1. دادگاه صلاحیت نداشته باشد…» با این حال قابل بیان است که خوانده می‌تواند اصلاً به ماهیت دعوا ورود نکند و ایراد عدم صلاحیت ذاتی یا هر ایراد دیگری را مطرح کند بی‌آنکه به ماهیت دعوا پاسخ دهد.

وکیل اصفهان می‌گوید ایراد عدم صلاحیت ذاتی باید تا پایان اولین جلسه دادرسی به عمل آید، مگر آن که سبب آن بعداً حادث شود. زمانی که دادگاه ایراد عدم صلاحیت ذاتی را می‌پذیرد قرار عدم صلاحیت صادر کرده و پرونده را به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی دارد ارجاع می‌دهد. اما اگر ایراد را وارد نداند و مانع دیگری برای رسیدگی ماهوی وجود نداشته باشد، اقدام به رسیدگی دعوا می‌کند.

• ایراد عدم صلاحیت نسبی (محلی):

ایراد عدم صلاحیت نسبی یا محلی زمانی مطرح می‌شود که خوانده دعوا را در صلاحیت دادگاه محل دیگری بداند. این ایراد نیز باید تا پایان اولین جلسه دادرسی مطرح گردد.

همانند ایراد صلاحیت ذاتی، اگر دادگاه ایراد را بپذیرد دعوا را به دادگاه صالح ارجاع می‌دهد و اگر نپذیرد اقدام به رسیدگی ماهوی می‌کند.

• ایراد امر مطروحه:

خوانده زمانی می‌تواند این ایراد را مطرح کند که اعلام کند دعوای اقامه شده میان آنها، سابقاً در همین دادگاه یا دادگاه دیگری که از حیث درجه با این دادگاه یکسان است، مطرح شده و در حال رسیدگی است.

البته این ایراد را می‌توان در مورد دعوایی سابقی که با دعوای فعلی ارتباط کامل دارد نیز مطرح نمود. در صورتی که دادگاه این ایراد را بپذیرد، اگر دعوا سابق در همین شعبه دادگاه باشد، دادگاه قرار رسیدگی توأمان صادر می‌کند تا به هر دو یکجا رسیدگی شود، و اگر در شعبه دیگری باشد قرار امتناع از رسیدگی صادر می‌کند و پرونده را به همان شعبه احاله می‌دهد.

ب) ایراداتی که در رسیدگی به دعوا مانع موقتی ایجاد می‌کند:

بر اساس گفته‌های حامد امیری وکیل خوب اصفهان، برخی از ایرادات اگر پذیرفته شوند باعث می‌شوند که دعوا به‌صورت موقت بامانع برای رسیدگی مواجه شود. یعنی با این که دادگاه قرار رد دعوا صادر می‌کند، ولی اگر مانع از میان‌رود، شخص مجدداً می‌تواند دعوا را مطرح نماید. این ایرادات از قرار زیر است:

• ایراد عدم اهلیت: کسی می‌تواند اقامه دعوی کند که اهلیت داشته باشد، و اگر کسی به دلیل جنون، صغر سن و… نتواند اقامه دعوی کند باید نمایندهٔ او اقامه کند وگرنه خوانده می‌تواند به آن ایراد کرده و اگر پذیرفته شود دادگاه قرار رد دعوا صادر می‌کند.

• ایراد عدم احراز سمت: ایراد عدم احراز سمت به گفته وکیل دادگستری زمانی قابل‌طرح است که کسی غیر مدعی به نمایندگی از او اقامه دعوا کرده باشد، در حالی که سمت نمایندگی او محرز نباشد. مثلاً شخصی به وکالت از شخص دیگری اقامه دعوی کند، خوانده می‌تواند این ایراد را مطرح کند اگر شخص سندی برای احراز سمت خود ارائه ندهد.

ج) ایراداتی که در رسیدگی به دعوا مانع دائمی ایجاد می‌کند:

دسته‌ای از ایرادات اگر پذیرفته شود باعث می‌شود که قرار رد دعوا صادر شود و حتی اگر خواهان مجدداً آن دعوا را مطرح کند، بازهم قرار رد دعوا صادر می‌شود. این ایرادات عبارتند از:

• ایراد عدم توجه دعوا:

زمانی که حق مورد ادعای خواهان علیه خوانده نباشد، وی می‌تواند ایراد عدم توجه دعوا را مطرح نماید. به عنوان مثال تعهداتی که شخص “الف” خواهان مطالبه آن است متوجه شخص “ب” است؛ ولی او دعوا را علیه شخص “ج” مطرح نموده است.

• ایراد امر قضاوت شده:

زمانی که در مورد یک اختلاف حکمی صادر می‌شود و قطعیت می‌یابد، به این معناست که به ماهیت آن دعوا رسیدگی شده و دیگر دعوا پایان می‌گیرد. علاوه بر آن راه برای اقامه و مطالبه همین حق رسیدگی شده بسته می‌شود. در چنین موقعیتی اگر خواهان مجدداً اقامه دعوا کند، خوانده می‌تواند ایراد امر قضاوت شده را مطرح کند.

• ایراد بی نفعی خواهان:

از دیگر ایراداتی که خوانده می‌تواند طرح کند، ایراد عدم بی نفعی خواهان است. دادگاه در این خصوص باید بررسی کند که آیا اگر حکم بر علیه خوانده صادر شود خواهان نفعی می‌برد یا نه. در صورت نفع بردن ایراد را رد می‌کند و اگر نفعی نداشته باشد، ایراد را پذیرفته و قرار رد دعوا صادر می‌کند.

• ایراد عدم مشروعیت مورد دعوا: اگر مورد دعوا مشروع نباشد و خوانده اعلام کند که حقی که خواهان ادعای آن را دارد مشروع نیست، می‌تواند این ایراد را مطرح کند. در این خصوص دادگاه بررسی لازم را انجام می‌دهد و در صورت تأیید ایراد، قرار رد دعوا صادر می‌کند.

• ایراد جرمی نبودن دعوا: زمانی که خواهان علیه خوانده دعوایی را اقامه می‌کند باید به ذی‌حقی خود مطمئن باشد. اگر خواهان تنها احتمال بدهد که حقی از او ضایع یا انکار شده است، خوانده می‌تواند ایراد جزمی نبودن دعوا را مطرح کند، لذا دادگاه نیز قرار رد دعوا صادر خواهد کرد.

• ایراد به زمان اقامه دعوا: در صورتی که دعوا خارج از موعد قانونی مطرح شده باشد، به موجب بند 11 ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، خوانده می‌تواند نسبت به آن ایراد کند. البته لازم به ذکر است که خوانده زمانی می‌تواند این ایراد را طرح کند که قانون‌گذار برای خواهان مدت معینی را جهت اقامه دعوی تعیین کرده باشد.

و کلام آخر درباره ایرادات

در پایان به عنوان نتیجه گیری می‌توان گفت که ایرادات دادرسی یک ابزاری است برای دفاع تا خوانده بتواند به‌وسیله آن از ورود به ماهیت دعوا دوری کرده و دعوا را رد کند اعم از آن که موقتی باشد یا دائم البته ایرادات و اعتراضات باید تا اتمام اولین جلسه دادرسی به عمل آید مگر اینکه سبب ایراد متعاقباً حادث شود و دادگاه نیز می‌بایست قبل از اینکه در ماهیت رسیدگی نماید نسبت به ایرادات تصمیم بگیرد.
بحث ایرادات با این که به نظر ساده می‌رسد؛ ولی پیچیدگی‌ها و نکاتی دارد که بهتر است در زمان طرح دعاوی حتماً با یک وکیل متخصص حقوقی مشورت کنید تا در مقام خواهان از این ایرادات بری شوید و در مقام خوانده بتوانید به این ایرادات استناد کنید. حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری در شهرستان اصفهان گزینهٔ خوبی برای اخذ مشاوره حقوقی و اعطای وکالت است.