قرار منع تعقیب چیست و قرار منع تعقیب صادر شده یعنی چه؟

قرار منع تعقیب یکی از قرار هایی که ممکن است در روند رسیدگی به دعاوی کیفری صادر شود. قرار منع تعقیب در واقع قراری است که موجب خوشحالی متهم و  ناراحتی شاکی خواهد شد . در ادامه به طور کامل به بررسی قرار منه تعقیب می پردازیم.

قرار منع تعقیب

رسیدگی به یک پرونده زمانی آغاز می شود که در دادسرا شکایتی مطرح شود و رسیدگی به این پرونده ادامه خواهد داشت تا زمانی که به یک نتیجه نهایی دست یابند و در خصوص آن رأی صادر کنند، اما لازم است بدانید در این فاصله یعنی از آغاز شروع به رسیدگی تا پایان یافتن آن ممکن است

در خصوص پرونده مطروحه قرارهای مختلفی صادر شود که بعضی از آن ها به منظور تکمیل شدن پروسه تحقیقاتی است و برخی از آن ها برای پایان یافتن تحقیقات. به قرارهای دسته اول قرارهای مقدماتی و به قرارهای دسته دوم، قرارهای نهایی می گویند.

حکم منع تعقیب چیست؟

بنا به گفته وکیل کیفری در اصفهان، در قانون برای قرار تعریف صریح و واضحی بیان نشده است. البته همانطور که در مقاله تفاوت حکم با قرار بیان نمودیم، آرایی که از سوی دادگاه صادر می شود، دو نوع دارد؛ یا حکم است یا قرار که در مقاله مذکور به طور مفصل درباره این دو مفهوم صحبت نمودیم و اینجا از بازگو کردن آنها خودداری می کنیم.

اما به طور خلاصه می توان چنین گفت که از تعریفی که در ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی برای حکم شده است می توان به مفهوم قرار نیز پی برد. به موجب این ماده:

« چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت، قرار نامیده می شود.» پس می توان اینگونه بیان کرد که رأیی که دو ویژگی فوق را نداشته باشد، یعنی راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به صورت جزئی یا کلی نباشد، قرار نام دارد.

اما قرارها همانطور که گفتیم به دو دسته تقسیم بندی می شوند که به شرح و توضیح ذیل است؛

• قرار های مقدماتی:

وکیل کیفری اصفهان در تعریف قرارهای مقدماتی می گوید، به آن دسته از قرارهایی که به جهت رسیدگی کردن به دلایل ارائه شده از سوی طرفین دعوا و یا کامل کردن تحقیقات برای صدور حکم، صادر می شود، قرارهای مقدماتی یا اعدادی می گویند. مانند قرار ارجاع به کارشناسی، قرار بررسی اصالت سند، قرار معاینه محل، قرار اناطه و … .

• قرار های نهایی:

در تعریف قرارهای نهایی باید بیان داشت که قرارهایی که باعث خاتمه یافتن تحقیقات در مورد یک دعوا می شود و به موجب آن پرونده بایگانی شده یا به دادگاه ارسال می شود را قرار نهایی می نامند. به عبارت دیگر قرارهای نهایی قرارهایی هستند که دعوا مطروحه را از چرخه رسیدگی خارج کرده و یا به مرحله دیگری انتقال می دهد.

البته حامد امیری نکته قابل توجهی بیان می کند و آن این است که در قانون برای قرار نهایی تعریف دقیقی ارائه نشده است و به همین دلیل در خصوص این که کدام قرارها نهایی محسوب می شوند اختلاف نظر زیادی وجود دارد.

برخی از حقوقدانان اعتتقاد دارند که “قرار منع تعقیب” و یا قرار موقوفی تعقیب از قرارهای نهایی محسوب می شوند و برخی دیگر از آنها بر این باور هستند که علاوه بر این دو قرار، قرار عدم صلاحیت نیز قرار نهایی به حساب می آید.

قرار جلب به دادرسی که از سوی دادسرا صادر می شود به این معنی است که متهم پرونده از نظر دادسرا و بازپرس مجرم شناخته می شود و به همین علت پرونده‌ی او برای رسیدگی و صدور حکم نهایی به دادگاه فرستاده می شود، در حالی که در قرار منع تعقیب و یا قرار موقوفی تعقیب، پروسه رسیدگی به پرونده خاتمه پیدا می کند و یا معلق می شود و به همین ترتیب پرونده بایگانی می شود.

قرار منع تعقیب به چه معناست؟

حامد امیری از بهترین وکلای اصفهان در زمینه امور کیفری می گوید زمانی که یک شکایت در دادسرا مطرح می شود، بازپرس یا دادیار موظف به رسیدگی و انجام تحقیقات در آن زمینه هستند، حال زمانی که این تحقیقات تکمیل یافت، لازم است قرار نهایی صادر کنند.

حال اگر پس از انجام تحقیقات در مورد شکایت مطروحه بازپرس تشخیص داد که متهم مجرم نبوده و یا عمل ارتکابی از سوی او صلا در قانون جرم انگاری نشده است قرار نهایی که در مورد وی صادر می کند، قرار منع تعقیب نام دارد.

در چه مواردی قرار منع تعقیب صادر می شود؟

وکیل دادگستری برای پاسخ به این سوال عنوان نمود، قرار منع تعقیب دادرسی به طور معمول در سه حالت صادر می شود که به شرح زیر است:

1. حالت اول زمانی است که شخصی عملی انجام داده است و شخص دیگری از او بابت این عمل شکایت می کند، اما به تشخیص قاضی یا بازپرس فعل صورت گرفته اصلا جرم نیست و در قانون مجازات اسلامی برای آن مجازات تعیین نشده است، به همین دلیل به وسیله قاضی یا بازپرس قرار منع تعقیب صادر می شود.

2. حالت دوم زمانی است که متهم فعلی انجام داده است که جرم بوده و در قانون نیز برای آن مجازات تعیین شده است، اما به دلیل آن که دلایل و مستندات کافی برای نسبت دادن ارتکاب جرم به او وجود ندارد، قرار منع تعقیب صادر می شود.

3. حالت سوم نیز زمانی است که جرم وقوع یافته و دلایل کافی نیز برای اثبات آن وجود دارد لیکن بعد از تکمیل تحقیقات معلوم می شود که جرم منتسب به متهم نیست و کس دیگری جرم را انجام داده است و یا آن که متهم به یکی از دلایل قانونی از قبیل علل موجه جرم یا عوامل رافع مسئولیت کیفری ، قابل تعقیب نیست و به همین خاطر در چنین مواردی نیز قرار منع تعقیب صادر می شود.

در ماده 265 قانون آیین دادرسی کیفری نیز این موارد بدین صورت بیان شده است:

« بازپرس در صورت جرم بودن عمل ارتکابی و وجود ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار جلب به دادرسی و در صورت جرم نبودن عمل ارتکابی و یا فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار منع تعقیب صادر و پرونده را فوری نزد دادستان ارسال می‌ کند.»

شیوه اعتراض به صدور قرار منع تعقیب

قرار منع تعقیب به نقل از حامد امیری یکی از قرارهایی است که می توان بعد از صدور، نسبت به آن اعتراض کرد. مهلت اعتراض به این قرار برای افراد مقیم ایران 10 روز و برای افراد مقیم خارج یک ماه از تاریخ ابلاغ قرار تعیین شده است.

اما ممکن است پرسیده شود که برای اعتراض به این قرار در کدام دادگاه باید اقدام کرد؟

وکیل پایه یک جواب می دهد دادگاه رسیدگی کننده به این اعتراض دادگاه صالح است به عبارت دیگر همان دادگاهی که جرم در حوزه آن وقوع یافته است.

نقض کردن قرار منع تعقیب

زمانی که در خصوص قرار منع تعقیب صادر شده اعتراضی صورت می گیرد، پرونده مزبور به دادگاه کیفری صالح فرستاده می شود، در صورتی که این دادگاه اعتراض به قرار را بپذیرد، قرار منع تعقیب صادر شده نقض می شود و دادگاه قرار جلب به دادرسی متهم را صادر می کند و پرونده را برای آن که اقدامات و تحقیقات انجام شود به دادسرا ارسال می کند.

در این شرایط دادسرا مکلف است از تصمیم دادگاه پیروی نموده و متهم را مجددا احضار کرده و به او تفهیم اتهام کند و اگر لازم بود قرار تأمین کیفری صادر خواهد کرد و بعد از آن که دفاعیات متهم را شنید کیفرخواست صادر کرده و پرونده را به دادگاه ارسال کند.

ابلاغ قرار منع تعقیب به متهم

وکیل اصفهان می گوید قرارهای تأمین کیفری به قرارهایی گفته می شود که جهت ایجاد امکان دسترسی راحت به متهم صادر می شود و به وسیله آن شرایطی محیا می شود که قاضی به راحتی به متهم دسترسی داشته باشد و بدین ترتیب به پرونده رسیدگی کند، از جمله قرارهای تأمین کیفری می توان به قرار وثیقه، قرار کفالت و … اشاره نمود.

نکته بسیار حائز اهمیتی که وجود در ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است، به موجب این ماده:

« هرگاه به علت جرم نبودن عمل ارتکابی، قرار منع تعقیب صادر و به هر دلیل قطعی شود، نمی توان بار دیگر متهم را به همان اتهام تعقیب کرد. هرگاه به علت فقدان یا عدم کفایت دلیل، قرار منع تعقیب صادر و در دادسرا قطعی شود، نمی توان بار دیگر متهم را به همان اتهام تعقیب کرد، مگر پس از کشف دلیل جدید که در این صورت، با نظر دادستان برای یک بار قابل تعقیب است و اگر این قرار در دادگاه قطعی شود، پس از کشف دلیل جدید به درخواست دادستان می توان او را برای یک بار با اجازه دادگاه صالح برای رسیدگی به اتهام، تعقیب کرد. در صورتی که دادگاه، تعقیب مجدد را تجویز کند، بازپرس مطابق مقررات رسیدگی می کند.»

ماده 278 قانون آیین دادرسی کیفری

نتیجه گیری

از مطالب فوق الذکر می توان به این صورت نتیجه گرفت که زمانی که فردی نسبت به فرد دیگر در دادسرا شکایتی مطرح می کند، نسبت به این شکایت مطرح شده تحقیقات صورت می گیرد، حال اگر در حین انجام تحقیقات بازپرس یا دادیار متوجه شود که فعل مرتکب شده از سوی متهم اصلا در قانون جرم محسوب نشده و برای آن مجازات تعیین نشده است، و یا اگر جرم وقوع یافته اما دلایل کافی وجود ندارد که بتوان جرم را به متهم نسبت داد، قرار منع تعقیب صادر می کند و به موجب آن پرونده بایگانی می شود و متهم در صورتی که در بازداشت باشد آزاد می شود.