شرایط تحقق غصب چیست ؟

غصب در لغت گرفتن مال از راه ظلم تعبیر می شود. در عالم حقوق و در قانون مدنی در ماده ۳۰۸ «استیلا بر حق غیر به نحو عدوان» تعریف شده است.
استیلای نامشروع چه به عمد انجام شود و چه ندانسته و یا با حسن نیت، و چه غاصب از آن سود ببرد و چه سودی نبرد، این تکلیف که مال را به مالک مسترد کند و خسارت عین منافع زایل شده را جبران کند، ایجاد می شود.

غاصب کیست ؟

فردی که بدون اجازه و رضایت مالک شی یا وسیله یا ملکی را استفاده کند و یا حتی به مالکیت خود دراورد ، غاصب گفته می شود .

ارکان غصب در حقوق مدنی

برای آن که “غصب” محقق شود باید عناصر مادی و حقوقی باهم جمع شوند:

عنصر مادی

استیلا در حقوق مدنی

عنصر مادی غصب استیلا یافتن بر حق دیگری است به این شکل که سلطه ی مالک را بر مال قطع شود و غاصب تصرف کند. پس در نتیجه اگر فردی فقط مانع از تصرف و انتفاع مالک بشود، عمل او غصب نیست.

استیلا به روش های مختلفی انجام می شود که باید آن را در عرف داوری کرد. یعنی استیلا فقط این نیست که مال مغصوب را در دست داشته باشی بلکه احتمال های زیادی دارد مثلا با ساکن شدن و یا در دست داشتن کلید خانه یا خودرو همچنین در استیلا، مباشرت شرط نیست و انجام این عمل توسط نمایندگان غاصب هم ممکن است.

عنصر حقوقی

برای آنکه غصب واقع شود باید به حق دیگری و بطور نامشروع تسلط یافت. یعنی به عبارتی اکر شخصی با رضایت مالک یا با اجازه قانونی بر مالی مسلط شود عنصر حقوقی غصب ایجاد نمی شود.

البته در قانون ما اگر شخصی با حُسن نیت و از روی ناآگاهی مالی را بخرد که غصب شده است باز هم در برابر مالک مسئول و ضامن است حتی با وجود این که از تصرف نامشروع فروشنده جاهل است. با کمک موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان نیت داریم شما را بیشتر با غصب و احکام مربوطه آن آشنا کنیم.

موارد در حکم غصب

اولین مورد این است که شخص غاصب حتما باید آگاهی داشته باشد که مالی که بر آن سلطه پیدا کرده است به خودش تعلق ندارد؛ پس در صورتی که شخص با این تصور که مال، برای خودش است در مال تصرف کند، غصب به حساب نمی آید ولو آن که مال متعلق به دیگری باشد.

با تین حال قانون گذار این عمل را «شبیه غصب» دانسته و در حکم غصب می نامد. همانطور هم که اشاره کردیم در این حالت شخص متصرف، در برابر تغییرات و خساراتی که به مال وارد می شود ضامن است و باید جبران خسارات کند.

مورد دیگری که قانون گذار آن را در حکم غصب می‌ داند اثبات ید بر مال غیر بدون مجوز است فرض کنید مالی از خود را تحت عنوان عاریه یا وکالت، به دیگری داده اید.

اگر پس از گذشت مدتی آن مال را مطالبه کردید اما آن شخص خودداری کرد از استرداد آن، در حکم غاصب محسوب می ‌شود. مثال دیگر در این خصوص مستاجری است که پس از پایان مدت اجاره از تخلیه آن ممانعت می کند.

مسئولیت غاصب در قانون مدنی

معمولاً با چند فرض در خصوص مسئولیت غاصب روبرو هستیم: فرض اول؛ مالی که غصب شده است در ید غاصب «موجود» است و این امکان را دارد که آن را به صاحبش برگرداند.

به عنوان مثال اگر فردی خانه شما را غصب کند. و در این مدت، هیچ آسیبی به خانه وارد نکند و همانطور که تحت سلطه مالک اصلی بدون تغییر باقی بماند، شخص غاصب باید همان مالی که غصب کرده است، به مالک آن برگرداند.

اگر مالی که غصب می شود، چیزی باشد که در زمین یا بنا به کار رود، و بازگرداندن آن به مالک موجب زحمت بسیاری شود، همچنان مالک حق دارد که عین مال را از غاصب درخواست کند؛ به طور مثال دو خانه در کنار هم دیوارکشی می کنند.

اگر مالک یکی از خانه ها از آجرهای مالک خانه کناری برای دیوار دیوار خود استفاده کند، و مالک خانه متوجه این موضوع شود می تواند علیه او به علت غصب مال اقامه دعوا کند؛ با این حال این امکان وجود دارد که غاصب و مالک باهم بر سر قیمت آن توافق کنند به جای بازکرداندن آجر ها.

فرض دوم؛ جایی است که مال مغصوب در ید غاصب تلف شود؛ به این معنا که آن مال از بین برود یا به قدری دچار آسیب شود که انگار از بین رفته است.

در این فرض، در صورتی که مال مغصوبه، چیزی باشد که همانند آن معمولا زیاد یافت می شود همچون حبوبات، غاصب باید برای مالک مثل مالی را که غصب کرده است تهیه کند و به او مسترد کند. بطور مثال فردی خودرو پژو ۲۰۶ مدل ۹۷ دارد.

اگر کسی این خودرو را غصب کند و سپس تصادفی با آن خودرو کند به نحوی که دیگر قابلیت استفاده نداشته باشد، باید یک پژو ۲۰۶ مدل ۹۷ برای مالک بخرد و تقدیم کند؛ چون این خودرو از دسته اموالی است که عموما شبیه به آن زیاد وجود دارد.

اما اگر در حالتی که مال غصب شده از فرد نظایر زیادی نداشته باشد، مثلاً یک شی ء عتیقه باشد، در چنین شرایطی غاصب وظیفه دارد قیمت آن را به مالک پرداخت کند.

سئوالی که ایجاد می شود این است که غاصب قیمت مالی که غصب کرده را باید موقع از بین رفتن آن پرداخت کند یا قیمت آن را هنگام مطالبه خسارت مالک از او پرداخت کند؟

به عنوان مثال قیمت خودرویی به هنگام غصب شدن و تلف شدن در دست غاصب ۱۵ میلیون تومان بوده است؛ اما الان که وقت پرداخت قیمت آن خودرو شده است برای جبران خسارت، قیمت خودرو های مشابه آن، ۲۰ میلیون تومان شده است. در این موارد حکم چیست؟

با این که گفته شده است قیمت زمان از بین رفتن ملاک است اما امکان مطالبه ما به ‌التفاوت آن با قیمت زمان پرداخت برای جبران خسارت وجود دارد؛ یعنی در این مثال مالک می تواند جهت مال غصب شده و تلف شده اش ۱۵ میلیون از غاصب دریافت کند و سپس ۵ میلیون باقی‌مانده را برای جبران خسارت وارد شده بگیرد.

به بیان دیگر غاصب باید بالاترین قیمت مال را در طول زمان غصب شده به مالک بپردازد. موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان مال مثلی و قیمی را بیشتر توضیح می دهد.

حکم غصب اموال مثلی و قيمی

همانطور که متوجه شدید بعضی از اموال مثلی و بعضی دیگر قیمی هستند. در توضیح مال مثلی می توان چنین گفت که مال مثلی مالی است كه مثل يا شبيه آن به وفور یافت شود؛ مثل خودرو.

مال قيمی هم مالی است كه اوصاف مهمی در آن باشد که باعث شود شبيه آن پیدا نشود؛ مثلاً تابلوی نقاشی اثر استاد فرشچيان. در نتیجه اگر مالی تلف شده، مثلی باشد بايد مثل آن و اگر قيمی باشد بايد قيمت آن به مالکش پرداخت شود.

غاصب حق انتخاب بین دادن مثل يا قيمت مال ندارد كه هر طور بخواهد، عمل كند. به عبارتی اگر مال مثلی باشد، نمی ‌تواند قيمت آن را بدهد و مالک هم امکان درخواست قيمت را ندارد. و فقط می‌تواند مثل آن را دریافت کند.

به علاوه غاصب نسبت به هر نقص و عیبی كه در زمان تصرف او به مال مغصوب وارد شود مسئولیت دارد؛ حتی اگر مقصر نباشد. مثلاً الف موتور سیکلتی را غصب كرده و آن را به شخص ب می دهد و وی با آن تصادف می‌كند.

حال اگر مال غصب شده، ناقص يا معيوب شود، غاصب بايد آن را تعمیر كند تا به صورت اول درآيد و اگر امكان تعمیر وجود نداشت، بايد تفاوت قيمت سالم و ناقص آن را پرداخت کند كه اصطلاحاً به آن «ارش» گفته می گویند.

فرض بعدی آن است كه آن مال غصب شده يا مغصوب وجود داشته باشد یعنی از بین نرفته باشد اما استرداد آن ممكن نباشد، که در اين شرایط غاصب بايد مالی را كه از نظر اوصاف و قيمت برابر يا شبيه مال مغصوب باشد و اصطلاحا به آن «بدل» گفته می شود، به مالک بدهد.

اين مال به ملكيت مالک درمی آيد تا زمانی كه امكان تسليم عين مال به وجود آيد و مالک می‌تواند مال خودش را مطالبه كند و غاصب نيز حق دارد با دادن همان مال، بدل يا مالی را كه از قبل داده پس بگيرد.

گاهی این احتمال وجود دارد که غاصب پس از تصرف در ملک ديگری کارهایی در آن انجام دهد كه باعث افزايش بهای آن ملک خواهد شد. در اين حالت غاصب امکان مطالبه قيمت زيادی را ندارد.

به طور مثال خودرو را که غصب كرده است به تعمیرگاه برده و بدنه‌ ی آن را كه به صافكاری نیاز داشته تعمير کند و این باعث افزايش قيمت آن مال می شود.

البته گاهی هم این امکان وجود دارد که افزايش قيمت به دلیل اضافه کردن شیء مجزايی باشد مثلا سيستم صوتی خودرو غصب شده را تعويض كرده باشد كه در اين صورت می‌تواند سيستم را برداشته و قبلی را جايگزين كند.

همراهان همیشگی که با غصب روبرو شده و تمایل دارند با شرایط و آثار حاکم بر آن آشنایی کاملی پیدا کنند می توانند از طریق روش های درج شده در سایت با موسسه حقوقی حامد امیری وکیل خوب و خبره اصفهان ارتباط برقرار کرده و از اطلاعات وکیل پایه یک دادگستری در این خصوص و دیگر مسائل حقوقی بهره مند شوید.