خیار غبن به چه معناست؟

خیار غبن به چه معناست؟ یکی از رایج ترین و پر کاربرد ترین قرارداد ها در زندگی انسان ها خرید و فروش است. ما روزانه چیزهایی را خریده و یا می فروشیم. اما آیا همه ی نکات حقوقی که در مورد این معامله ی گاها ساده وجود دارد را می دانیم؟

مسلما جواب خیر است. از این جهت است که موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان با تهیه نمودن مقاله هایی تلاش دارد تا جایی که ممکن است اطلاعات حقوقی افراد را افزایش دهد.

همانطور که گفتیم خرید و فروش پر استفاده ترین معامله در زندگی انسان است. اما ممکن است پیش آمده باشد که کسی مالی را بخرد و پس از مدتی دریابد که قیمتی که برای خرید این مال پرداخت کرده است خیلی بیشتر از قیمت واقعی آن است.

می دانید که هر معامله ای دو طرف دارد و امکان دارد به هنگام خرید و فروش اوراقی بین این دو طرف نوشته و تنظیم شود. گاهی افراد در قرارداد خود برای یکی از طرفین حق فسخی پیش بینی می کنند، که اگر به هر دلیلی پشیمان شد، بتواند راحت قرارداد را بر هم زند.

اما این حق فسخس است که طرفین با اراده ی ود در قرارداد درج کرده اند. در برخی از مواقع شرایطی به وجود می آید که برای یکی از طرفین به موجب قانون حق فسخ ایجاد می شود. یکی از این حالات خیار غبن است.

خیار غبن به حالتی گفته می شود که پس از خرید مالی، خریدار متوجه می شود که مال را بسیار گران تر از قیمت واقعی آن خریده است.

از همین رو قانون گذار برای چنین شرایطی خیار غبن پیش بینی کرده است و فرد با استناد به این خیار می تواند معامله را فسخ کند. البته این مبحث و خیار غبن نکات بسیاری دارد که در این مقاله سعی داریم تا جای ممکن آن ها را شرح دهیم.

خیار غبن به چه معناست؟

وکیل امور قرارداد ها در تعریف خیار غبن می گوید: تملیک کردن مالی دربرابر پرداخت وجهی به قیمت زیاد تر از ارزش واقعی آن. به عبارت دیگر شخص مالی را با قیمتی می خرد که بسیار گران تر از قیمت اصلی آن است. در اصطلاح حقوقی به کسی که مال را گران خریده “مغبون” و به کسی که مال را گران فروخته “غابن” گفته می شود.

بنابراین کسی که مغبون شده باشد بر اساس شرایطی که در ادامه بیان می کنیم می تواند معامله را فسخ کند و بدین ترتیب ضرری که وارد شده است را برطرف کند.

به عنوان مثال تصور کنید به منظور خرید قطعه ای طلا به مغازه ی طلافروشی می روید و جنسی خریداری می کنید. اما بعدا متوجه می شوید که جنسی که به شما فروخته شده طلا نیست آن هم در صورتی که شما پول طلا را پرداخت نموده اید.

در نتیجه شما دچار غبن در معامله شده و اصطلاحا مغبون به حساب می آیید. از همین رو و به این علت که اختلاف قیمت طلا با یک فلز ساده بسیار زیاد است می توانید به راحتی معامله را فسخ کنید.

انواع خیار غبن

بر اساس گفته ی وکیل قرارداد ها در اصفهان غبن به سه دسته تقسیم می شود:

• غبن جزئی
• غبن فاحش
• غبن افحش

غبن جزئی

غبن جزئی به غبنی گفته می شود که تفاوت قیمت زیاد نباشد و در حقیقت غبن به میزان زیادی نیست و چندان اهمیتی ندارد. به عنوان مثال یک ملکی به اندازه ی 5% کمتر یا بیشتر از قیمت روز خریداری شده باشد، در این حالت غبن جزئی رخ داده است.

تعریف غبن فاحش

همانطور که از نامش پیدا است، غبن فاحش به غبنی گفته می شود که تفاوت قیمت بسیار آشکار باشد. در ماده ی 417 از قانون مدنی نیز این نوع از غبن به این صورت تعریف شده است:  « غبن در صورتی فاحش است که عرفا قابل مسامحه نباشد.»
یک اصلی در مورد قرارداد ها وجود دارد که به آن اصل لزوم قرارداد ها گفته می شود.

به موجب این اصل کسی که ادعای مغبون شدن را دارد باید فاحش بودن تفاوت قیمت را ثابت کند. که البته این کار را می توان به راحتی از طریق مراجعه کردن به کارشناس انجام داد و میزان تفاوت قیمت را بدست آورد.

البته هزینه ی مراجعه به کارشناس بر عهده ی مغبون است. اما یک نکته ای که در این مورد وجود دارد این است که در صورتی که ثابت شود شخص مدیون به اندازه ای علاقه مند به انجام این قرارداد بوده است که حتی اگر این تفاوت قیمت را می دانست باز هم معامله را انجام می داد، خیار غبن برای او ثابت نمی شود.

غبن افحش

حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان می گوید گاهی غبن در یک معامله به حدی زیاد است که دیگر میزان تفاوت قیمت در حد غبن فاحش نیست و چندین برابر قیمت واقعی است.

در چنین حالتی حکمی که در عرف وجود دارد این است که حتی اگر در قرارداد خیار غبن ساقط شده باشد، خبار غبن افحش شامل آن نبوده و ساقط نمی شود. البته این امکان نیز وجود دارد که افراد به هنگام تنظیم قرارداد درج کنند که اسقاط کافه ی خیارات ولو خیار غبن افحش.

به عنوان مثال شخصی طی یک قراردادی که در آن کافه ی خیارات اسقاط شده است، خانه ی خود را می فروشد. اما بعد از معامله متوجه می شود که به دلیل آن که از قیمت واقعی خبر نداشته است خانه ی خود را به ملاغ سیار کمی فروخته است.

و خانه ای را که 100 میلیون تومان می ارزیده است را 30 میلیون تومان فروخته است. یعنی 70 میلیون تومان دچار ضرر شده است. در این شرایط با این که کافه ی خیارات که غبن نیز شامل آن می شود ساقط شده است، اما با این حال به این علت که این تفاوت قیمت بسیار زیاد بوده و در اسقاط خیارت تنها غبن معمولی اسقاط شده است، می توان با استناد به غبن افحش این معامله را فسخ کرد.

خیار غبن چه شرایطی دارد؟

آیا خیار غبن فوری است؟

وکیل حقوقی بیان می کند مطابق با ماده ی 420 قانون مدنی خیار غبن یکی از خیارات فوری است، به این معنا که مغبون هر موقع مطلع شد که دچار غبن شده است باید اقدام به فسخ معامله مستند بر این خیار کند. چون اگر در اجرای آن تأخیر کند، این خیار ساقط خواهد شد.
اما همانطور که سابق بر این بیان کردیم برای آن که با استفاده از خیار غبن بتوانیم معامله را فسخ کنیم باید شرایطی وجود داشته باشد که به شرح زیر است:

1) شخصی که مغبون شده است مکلف است بعد از آن که از غبن مطلع شد، فورا خیار را اعمال کند، در غیر این صورت خیار مزبور ساقط م شود. البته باید بیان کرد که فورا به معنای دقیق خود نیست بلکه به موجب حکم عرف، مدت زمان معقولی (اصولا چند روزه) شخص مغبون دارد.
2) در صورتی که شخص مغبون شده قبل از آن که عقد منعقد شود، از غبن اطلاع داشته باشد، دیگر برای او خیار غبن ثابت نمی شود.
3) چنانچه مغبون در هنگان منعقد کردن عقد از قیمت واقعی مال آگاهی داشته باشد اما باز تمایل به انعقاد عقد داشته باشد، برای او خیار غبن ایجاد نمی شود.
4) بر اساس ماده ی 421 قانون مدنی غابن نمی تواند با پرداخت تفاوت قیمت به مغبون، خیار غبن را ساقط کند مگر آن که خود شخص مغبن رضایت دهد.
5) خیار غبن تنها مختص به یکی از طرفین نیست، بلکه هر دو طرف ممکن است همزمان مغبون شوند.

اسقاط کافه ی خیارات ولو خیار غبن فاحش و افحش

همان گونه که سابق بر این بیان شد، ممکن است در یک قرارداد درج شود «اسقاط کافه ی خیارات ولو خیار غبن فاحش و افحش» از این عبارت در می یابیم که تمامی خیاراتی که ممکن است برای یکی از طرفین به وجود بیاید ساقط می شود و خیار غبن فاحش نیز یکی از آن هاست.

اگر کسی قراردادی که در آن این عبارت درج شده است را امضا کند دیگر اختیاری برای بر هم زدن و فسخ معامله ندارد حتی اگر به این واسطه ضرر زیادی به او وارد شده باشد. غالبا این شرط یعنی همان اسقاط کافه ی خیارات ولو خیار غبن فاحش در قرارداد ها و قولنامه های ملکی درج می شود. به همین خاطر توصیه وکیل قرارداد ها این است که در چنین مواقعی بیشتر تحقیق و بررسی کرده تا جلوی ورود ضرر به خود را بگیرید.

به چه صورت می توان خیار غبن را در معاملات اعمال کرد؟

بنا بر گفته ی وکیل دادگستری هم خریدار و هم فروشنده امکان دارد که در معامله متحمل ضرر شده باشند. به عبارت دیگر هیچ حکمی وجود ندارد که فقط خریدار است که دچار غبن می شود.

حال فرد مغبون بعد از آن که از غبن مطلع شد، لازم است این موضوع را از طریق ارسال کردن اظهار نامه به طرف دیگر معامله یا همان غابن اطلاع دهد و وخواهان استرداد مبلغ پرداختی شود.

حال اگر نتوانستند با توافق و خارج از دادگاه این موضوع را میان خود حل کنند مغبون باید دادخواست تأیید فسخ و استرداد ثمن یا مبیع را به دادگاه صالح یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقدیم کند.