ضابطین دادگستری چه کسانی هستند و چه وظایفی دارند؟
ضابطان دادگستری چه کسانی هستند
ضابطین دادگستری: حجم زیاد اطلاعات در مباحث حقوقی به قدری بالا است که اصولا مردم نمی توانند با همه ی آن ها آشنایی پیدا کنند و مطلع شوند، به همین منظور موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان سعی بر این داشته است که به زبانی ساده مسائل مهم در دنیای حقوق را شرح دهد و از همین طریق آگاهیی حقوقی مردم را ازایش دهد.
این مقاله در رابطه با موضوع ضابطان دادگستری و وظایف آنها تهیه شده است. غالبا مردم اشتباها تصور می کنند که کلیه ی اشخاصی که در دادگستری فعالیت می کنند و مشغول به کار هستند، ضابط دادگستری محسوب می شوند.
عده ی دیگری از مردم نیز خیال می کنند که نیرو های انتظامی، ضابط دادگستری محسوب می شوند، اما همین ابتدا باید این را بگوییم تمام نیرو های انتظامی ضابط دادگستری نیستند. به بیان بهتر تنها کسی ضابط دادگستری محسوب می شود که قانون مشخص کند.
برای این که با “ضابطین دادگستری” بیشتر آشنایی پیدا کنید و از وظایف آن ها آگاه شوید، ادامه مطالب این مقاله را مطالعه کنید.
ضابطین دادگستری در حقیقت بازوان اجرایی نظام قضایی به حساب می آیند و افرادی ضابط دادگستری تلقی می شوند که دادستان «دادستان کیست؟» به آن ها در دادسرا تعلیمات مورد نیاز را می دهد تا به کشف کردن جرم و انجام دادن تحقیقات ابتدایی و همچنین حفظ کردن آثار جرم و جلوگیری از گریز مجرم، بپردازند.
ضابط دادگستری چه کسی است؟
در ماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری تعریف ضابط دادگستری آمده است، به موجب این ماده:
« ضابطان دادگستری مامورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات دادستان در کشف جرم، حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم، تحقیقات مقدماتی، ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضائی، به موجب قانون اقدام می کنند.»
ماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری
جدا از وظایفی که در این ماده برای ضابط دادگستری معین شده است، وظایف دیگری هم برای آن ها تعریف شده است از جمله ابلاغ کردن اوراق قضایی و اجرا کردن تصمیمات قضایی. لازم به ذکر است که این شخص دادستان است که بر فعالیت و اقدامات ضابطین نظارت داشته و بر آن ها ریاست دارد.
نکته ی مهمی که وجود دارد و وکیل پایه یک در اصفهان به آن اشاره می کند این است که اشخاص برای آن که ضابط دادگستری به حساب آیند باید مراحلی که جهت بدست آوردن مهارت های لازم است را طی کنند که البته این مراحل تحت نظر مراجع قضایی انجام می شود، و پس از آن کارت ضابط دادگستری خود را اخذ کنند.
در نتیجه این کارت ثابت کننده ی این است که آن ها ضابط دادگستری هستند. چون اگر افرادی که فاقد این کارت هستند اقدام به تحقیقات و … کنند، فعالیت آن ها قانونا معتبر نیست.
یک نکته ی مهمی که وجود دارد این است که در تبصره ی ماده ی 29 قانون آیین دادرسی کیفری مقرر شده است که:
« کارکنان وظیفه، ضابط دادگستری محسوب نمی شوند، اما تحت نظارت ضابطان مربوط در این مورد انجام وظیفه می کنند و مسوولیت اقدامات انجام شده در این رابطه با ضابطان است. این مسئولیت نافی مسئولیت قانونی کارکنان وظیفه نیست.»
ماده 29 قانون آیین دادرسی کیفری
در ماده 30 این قانون نیز آمده است:
« احراز عنوان ضابط دادگستری، علاوه بر وثاقت و مورد اعتماد بودن منوط به فراگیری مهارت های لازم با گذراندن دوره های آموزشی زیر نظر مرجع قضایی مربوط و تحصیل کارت ویژه ضابطان دادگستری است. تحقیقات و اقدامات صورت گرفته از سوی اشخاص فاقد این کارت، ممنوع و از نظر قانونی بدون اعتبار است.»
ماده 30 قانون آیین دادرسی کیفری
انواع ضابطین دادگستری
به گفته ی وکیل پایه یک در اصفهان ضابطان به دو دسته ی عام و خاص تقسیم می شوند:
ضابطان عام
مامورانی که از ضابطان عام هستند، این حق و صلاحیت را دارند که در خصوص اقدام کنند و در واقع وظایف و اختیارات آن ها به جرائم معینی محدود نمی شود. از مصادیق ضابطان عام می توان به فرماندهان، افسران و درجه داران نیروی انتظامی اشاره کرد.
ضابطان خاص
ضابطان خاص به مامورانی گفته می شود که بر خلاف ضابطین عام، صلاحیت و اختیاراتشان به جرم های خاص و معینی محدود می شود، و خارج از آن جرایم این حق را ندارند که در امری دخالت کنند. از مصادیق این ضابطین می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- • روسا، معاونان و مأموران زندان در خصوص مسائلی که مربوط به زندانیان است.
- • مأموران وزارت اطلاعات سازمان اطلاعات سپاه در زمینه پیشگیری و مقابله با فساد و اخلال در امنیت اقتصادی، جرایم سازمان یافته ضد امنیتی، اقدامات تروریستی وتهدیدات امنیتی
- • مأموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
- • فرمانده هواپیما در مورد جرایمی که در هواپیما رخ می دهد
وظیفه ضابط در خصوص جرایم مشهود
بنا بر اظهارات بهترین وکیل پایه یک در اصفهان جرایم به دو دسته ی مشهود و غیر مشهود دسته بندی می شوند. در ماده ۴۵ از قانون فوق الذکر جرایمی که مشهود است را بیان کرده است بر اساس این ماده:« جرم در موارد زیر مشهود است:
الف- در مرئی و منظر ضابطان دادگستری واقع شود یا ماموران یاد شده بلافاصله در محل وقوع جرم حضور یابند و یا آثار جرم را بلافاصله پس از وقوع مشاهده کنند.
ب – بزه دیده یا دو نفر یا بیشتر که ناظر وقوع جرم بوده اند، حین وقوع جرم یا بلافاصله پس از آن، شخص معینی را به عنوان مرتکب معرفی کنند.
پ – بلافاصله پس از وقوع جرم، علائم و آثار واضح یا اسباب و ادله جرم در تصرف متهم یافت شود و یا تعلق اسباب و ادله یاد شده به متهم محرز گردد.
ت – متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، قصد فرار داشته یا در حال فرار باشد یا بلافاصله پس از وقوع جرم دستگیر شود.
ث – جرم در منزل یا محل سکنای افراد، اتفاق افتاده یا در حال وقوع باشد و شخص ساکن، در همان حال یا بلافاصله پس از وقوع جرم، ورود ماموران را به منزل یا محل سکنای خود درخواست کند.
ج – متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، خود را معرفی کند و وقوع آن را خبر دهد.
چ – متهم ولگرد باشد و در آن محل نیز سوء شهرت داشته باشد.»
ضابطین عام چه کسانی هستند:
سوالی که پرسیده می شود این است که آیا صرفا بزه دیده این امکان را دارد که ورود ماموران را درخواست کند یا افراد دیگری همچون همسایه ها هم این امکان را دارند؟
حامد امیری وکیل پایه یک پاسخ می دهد در بند ث از ماده 45 قانون آیین دادرسی کیفری، منظور از شخص ساکن ، همه ی اشخاصی است که در منزل یا محل سکنای افراد به صورت دائم یا موقت ساکن هستند؛ خواه بزه دیده شده باشند یا نه. ولی کسانی از قبیل همسایه ها در مجتمع های آپارتمانی و ماندد آن شامل این بند نمی شوند.
اما امر واضح این است که اگر جرم بخش های مشاع از مجتمع های آپارتمانی رخ دهد مثل پارکینگ و حیاط و غیره، افرادی که در این مجتمع ساکن اند، شامل بند ث ماده 45 قانون فوق الذکر می شوند.
اما وظیفه ای که ضابط دادگستری در خصوص این جرایم مشهود دارد این است که اقداماتی که برای حفظ آلات، ادوات، آثار، علائم و ادله وقوع جرم واجب است را انجام داده و از فرار یا پنهان شدن متهم جلوگیری کند، همچنین تحقیقات مورد نیاز را هم انجام دهد و این اطلاعات بدست آمده را به دادستان اعلام کند.
حال باید گفت که در جرایمی که غیرمشهود هستند، ضابطین دادگستری باید فورا پس از آن که از وقوقع جرم آگاه شدند به دادستان گزارش دهند تا او بررسی های مورد نیاز را بکند و حکم متناسب و مقتضی صادر کند.
آیا ضابط دادگستری این امکان را دارد که متهم را تحت نظر نگه دارد؟
در ماده ۴۶ فانون آیین دادرسی کیفری امده است:« ضابطان دادگستری مکلفند نتیجه اقدامات خود را فوری به دادستان اطلاع دهند. چنانچه دادستان اقدامات انجام شده را کافی نداند، می تواند تکمیل آن را بخواهد.
در این صورت، ضابطین باید طبق دستور دادستان تحقیقات و اقدامات قانونی را برای کشف جرم و تکمیل تحقیقات به عمل آورند، اما نمی توانند متهم را تحت نظر نگه دارند.
چنانچه در جرائم مشهود، نگهداری متهم برای تکمیل تحقیقات ضروری باشد، ضابطان باید موضوع اتهام و ادله آن را بلافاصله و به طور کتبی به متهم ابلاغ و تفهیم کنند و مراتب را فوری برای اتخاذ تصمیم قانونی به اطلاع دادستان برسانند. در هر حال، ضابطان نمی توانند بیش از بیست و چهار ساعت متهم را تحت نظر قرار دهند.»
ضابط دادگستری در مورد متهم تحت نظر چه وظیفه ای دارد؟
ضابطین دادگستری وظیفه دارند که با شخص تحت نظر همکاری کنند و به او اجازه بدهند که از طریق تلفن یا راه های دیگر به خانواده و آشنایان خود اطلاع دهد که تحت نظر است. مگر آن که دادستان این حق را از شخص سلب کرده باشد.
علاوه بر آن، ضابطین دادگستری باید حقوق شخص تحت نظر را که در قانون آیین دادگستری کیفری آمده به او تفهیم کنند و نمونه ی کتبی آن را هم در اختیارش بگذارند. در صورتی که ضابطین از این وظیفه سرپیچی کنند از 3ماه تا 1سال از خدمات دولتی منفصل می شوند.