حکم چیست و چه ویژگی هایی دارد؟ معنی حکم در حقوق چیست؟

حکم مقتضی چیست؟!

حکم چیست: زمانی که دادگه در مورد یک پرونده تصمیم می گیرد اقدام به صدور رأی در آن باره می کند. آرایی که از سوی دادگاه صادر می شود دو نوع است؛ حکم و قرار .

حکم و قرار باهم تفاوت‌های زیادی دارند که در مقاله‌ای جدا تفاوت حکم و قرار را مورد بررسی قرار داده‌ایم و می توانید مطالعه نمایید.

در این مقاله تصمیم بر آن است تا حکم را تعریف کرده و معیار های تشخیص آن را بیان کنیم. علاوه بر آن آثاری را که حکم دارد را نیز مورد برسی قرار دهیم.

پس برای کسب اطلاعات در این موارد خواندن این مقاله را از دست ندهید و با درج کردن نظرات خود در قسمت نظرات ما را حمایت نمایید.

حکم دادگاه چیست؟

حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان در تعریف حکم بیان می کند، حکم به تصمیمی گفته می شود که از سوی یک مرجع قضایی اعم از آن که حقوقی باشد یا کیفری، گرفته می شود.

این تصمیم برای طرفین دعوا لازم الاجرا بوده و البته در برخی از موارد قابلیت تجدیدنظر خواهی دارد. در حقیقت حکم دو وصف اساسی دارد که باعث تفاوت و جداسازی آن از قرار می شود؛

اولا حکم در ماهیت دعوا وارد می شود؛ به این معنا که قاضی در خصوص ماهیت پرونده و موضوع مورد اختلاف طرفین تصمیم گیری می کند و درباره آن حکم صادر می کند.

دوما حکم قاطع دعوا است؛ یعنی صادر شدن آن موجب می شود تا رسیدگی پرونده خاتمه یافته و از مرجع رسیدگی کننده خارج شود.

معیارهای تشخیص حکم از قرار

حکم چیست: در ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی حکم به این صورت تعریف شده است:« چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزئی یا کلی باشد، حکم و در غیر اینصورت قرار نامیده می شود.» با دقت در این ماده به راحتی می توان معیارهایی که برای تشخیص حکم از قرار وجود دارد را شناسایی کرد که به ترتیب زیر هستند:

• صدور برای امور ترافعی

احکام غالبا در خصوص دعاوی صادر می شود که دو نفر با یکدیگر در زمینه‌ای اختلاف داشته و به منظور حل کردن این اختلاف به دادگاه مراجعه کرده‌اند.

لذا می توان چنین نتیجه گرفت که آرایی که در خصوص امور حسبی صادر می شود، حکم محسوب نمی شوند، زیرا امور حسبی اموری هستند که افراد بدون آن که میانشان اختلافی وجود داشته باشد به مراجع مراجعه می کنند از قبیل، قیمومیت، امور مرتبط با غایب مفقود الاثر، تعیین امین غاایب و … .

• صدور از سوی دادگاه

حکم چیست: آنگاه رأی صادر شده حکم به حساب می آید که از سوی دادگاه صادر شده باشد. که هم اکنون دادگاه‌هایی که آراء صادره از سوی آن ها حکم محسسوب می شود به این ترتیب است: دادگاه بدوی یا نخستین، دادگاه تجدیدنظر استان ، دادگاه انقلاب ، دادگاه روحانیت، دیوان عدالت اداری و … .

• صدور درمورد ماهیت دعوا

همانطور که گفتیم مهم‌ترین ویژگی حکم این است که در ماهیت دعوا ورود پیدا می کند و با بررسی نمودن موضوع مورد اختلاف، حکم مقتضی صادر می شود.

• قاطع دعوا

حکم چیست: رأی صادر شده از سوی دادگاه به جهت آن که حکم محسوب شود لازم است. که به طور جزئی و یا کلی قاطع دعوا باشد. یعنی در زمانی که رأی صادر می شود سرنوشت اختلاف روشن و آشکار شود و اختلاف میان طرفین با آن رأی حل و فصل شود. البته بعضی از حکام با این که قلطع هستند یعنی سرنوشت دعوا را مشخص نموده‌اند، ولی قابل اعتراض هستند.

احکام صادر شده از سوی دادگاه چه آثاری دارد؟

زمانی که دادگاه حکمی صادر می کند، این حکم آثاری به دنبال دارد که در ادامه آن ها را بیان می کنیم:

1- حکم صادره از دادگاه قدرت اثباتی دارد، یعنی یک ادعا را ثابت می کند.

2- با صدور حکم قاضی از رسیدگی فارغ می شود، زیرا که صدور حکم پرونده را مختومه می کند و رسیدگی به آن پایان می یابد.

3- حکم دارای اعتبار امر قضاوت شد.ه است، به این معنا که زمانی که در مورد یک پرونده حکم صادر می شود، طرفین نمی توانند مجدد در مورد همان پرونده به دادگاه مراجعه کنند.

4- احکامی که از سوی دادگاه صادر می شود، نسبی است، به این معنا که آثار آن حکم تنها متوجه طرفین دعوا است و برای اشخاص ثالث تعهدی ایجاد نمی کند.

5- احکام صادر در برابر اشخاص ثالث قابل استناد است، یعنی حکم رسمیت داشته و همه افراد باید به آن احترام بگذارند.

6- احکامی که از سوی دادگاه صادر می شود، قابلیت اعتراض دارند.

7- حکمی که صادر می شود، قابل ابطال نیست، یعنی می توان در حدود موارد مشخص در قانون نسبت به حکم اعتراض کرد ولی نمی توان در هر زمان تقاضای ابطال آن را مطرح نمود و یا آن را باطل اعلام کرد.

8- همانطور که گفتیم صدور حکم موجب پایان اختلاف می شود، یعنی قاضی وارد ماهیت دعوا که همان موضوع مورد اختلاف است می شود و با تصمیم گیری درباره آن حق را به یک نفر داده و بدین ترتیب اختلاف را پایان می دهد.

انواع احکام صادره از سوی دادگاه

احکامی که از دادگاه‌ها صادر می ‌شود را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:

1. حکم حضوری و غیابی

حکم چیست: احکامی که از سوی دادگاه صادر می شود به نقل از وکیل دادگستری غالبا حضوری هستند، مگر در مواردی که خواند.ه دعوی یا وکیل یا قائم مقام او در جلسه رسیدگی حضور نیابند و به صورت کتبی دفاع نکرده باشند.

در چنین حالتی دادگاه بدون حضور خواند.ه به پرونده رسیدگی کرده و حکم مقتضی را صادر می کند. حکمی که خواند.ه یا نماینده قانونی او در جلسه رسیدگی حضور نداشته باشند. را حکم غیابی می گویند و حکمی که خواند.ه در جلسه رسیدگی حاضر باشد حکم حضوری نام دارد. تفاوت حکم حضوری و غیر حضوری را برای اطلاعات بیشتر مطالعه کنید.

2. حکم قطعی و غیر قطعی

زمانی که حکم صادر از سوی دادگاه به هیچ عنوان قابل اعتراض و تجدیدنظر نباشد. به آن حکم قطعی گفت می شود و به حکمی که می توان نسبت به آن اعتراض و تجدیدنظرخواهی نمود، حکم غیر قطعی نام دارد.

بنا بر قانون، احکام حضوری در مورد دعاوی مالی که بهای خواسته کمتر از 3 میلیون ریال است، قطعی بوده و قابل اعتراض و تجدیدنظر خواهی نیست، و بالاتر از این مبلغ غیر قطعی محسوب می شود. حال اگر در مورد حکم غیرقطعی، شخص در مهلت مقرر اقدام به اعتراض یا تجدیدنظر خواهی نکرد، حکم قطعی می شود.

3. حکم نهایی و غیر نهایی

حکمی را که نتوان در دیوان عالی کشور فرجام خواهی نمود، حکم نهایی میباشد در غیر این صورت اگر قابلیت فرجام خواهی داشته باشد، حکم غیرنهایی محسوب می شود.

لازم به ذکر است که احکامی که دیوان عالی کشور صادر می کند وهمچنین حکمی که از سوی دادگاه تالی صادر باشد، نهایی بوده و قابل فرجام خواهی نیست.

4. حکم لازم‌الاجرا و غیر‌لازم‌الاجرا

حکم لازم الاجرا به حکمی گفت می شود که با صدور آن شخص محکوم علیه، ملزم به اجرا می شود. و اگر از اجرا امتناع ورزید می توان او را مجبور کرد، در حالی که حکم غیر لازم الاجرا این خصوصیت را ندارند. کلیه احکام قطعی، لازم الاجرا هستند.

نحوه اجرای حکم در دعاوی مالی

در صورتی که موضوع حکم دعاوی مالی باشد. یعنی در مورد یک مال منقول یا غیرمنقول، و شخص محکوم علیه امکان تسلیم مال را داشته باشد. قاضی محکوم علیه را ملزم می کند که عین مال را مسترد کند و اگر امتناع ورزید خود اقدام به استرداد آن مال می کند. در چنین حالتی اگر به مال خسارتی وارد باشد، محکوم‌له می تواند برای دریافت جبران خسارت به محکوم علیه مراجعه کند.

نحوه اجرای حکم در دعاوی غیرمالی

وکیل دادگستری در این خصوص بیان می کند اجرا نمودن حکم در دعاوی غیرمالی، به راحتی دعاوی مالی نیست. به عنوان مثال اگر موضوع دعوا تخلیه ملک تصرف، قاضی باید بدون توجه به شخص متصرف که خود محکوم علیه است. یا دیگری، ملک را تخلیه کند.

بنابراین بهتر است برای اجرای بهتر حکم اجراییه صادر کرد. تا اگر محکوم علیه ظرف 10 روز خود اقدام به اجرا حکم نکرد، قاضی خود اقدام به اجرای حکم کند. در خصوص صدور اجراییه مقاله‌ای کامل تهیه نموده‌ایم که می توانید آن را مطالعه و اطلاعات خود را کامل نمایید.

کلام آخر

مطالب در فوق می توان چنین نتیجه گرفت که رأیی که از دادگاه صدر می شود دو نوع است، حکم و قرار. حکم زمانی صادر می شود. که قاضی برای حل نمودن اختلاف وارد ماهیت دعوا می شود و با تصمیم گیری، حق را به یکی از طرفین می دهد.
به علاوه زمانی رأی صادره حکم محسوب می شود. که قاطع دعوا بوده باشد و علاوه بر ورود در ماهیت، اختلاف موجود میان طرفین را حل و فصل نماید.

احکامی که از سوی دادگاه صادر می شود انواع مختلفی دارد. از جمله؛ احکام قطعی و غیر قطعی، احکام نهایی و غیرنهایی، احکام لازم الاجرا و غیر لازم الاجرا و احکام حضوری و غیابی.