آیا حکم قطعی قابل تغییر است ؟

زمانی که دعوایی در دستگاه قضایی عنوان می‌گردد، معمولا مراحل بسیاری را می‌بایست سپری کند که در مرحله پایانی، موجب به صدور رای می‌شود. به این ترتیب رایی که صادر می‌گردد، از جهات مختلفی قابل دسته‌بندی است که بعضی از آن‌ها عبارت است از:

• رای حضوری
• رای غیابی
• رای مالی
• رای غیر مالی

در دادگاه ها احکام صادر شده از یک لحاظ به احکام قطعی و احکام غیر قطعی دسته‌بندی می‌شوند. احکام غیر قطعی دادگاه، مقصود احکامی هستند که همچنان از شیوه‌های معمولی اعتراض که همان واخواهی و تجدید نظر خواهی است، قابلیت اعتراض داشته و از این‌رو، اعمال آن ممکن نمی‌باشد.

در مقابل احکام قطعی، به احکامی گفته می‌شود که دیگر امکان واخواهی و تجدیدنظر خواهی از آن وجود ندارد و می‌تواند ذی‌نفع این رای، جهت اعمال آن اقدام کند.

ولی گاها اتفاق افتاده است که رای قطعی صادر شده است و در دادگاه تجدیدنظر ، تجدیدنظرخواهی از آن دیگر ممکن نیست؛ دراین شرایط این سوال پیش می‌آید که آیا شخصی که از صادر شدن چنین رایی متضرر گردیده، می‌تواند نسبت به آن اعتراض کند و نقض آن حکم را تقاضا کند یا خیر؟

با عنایت به اهمیت این موضوع، در این مقاله حامد امیری وکیل حقوقی در اصفهان قصد دارد به توضیح راه‌های اعتراض به احکام قطعی دادگاه بپردازد.

همچنین نحوه تجدید نظر در رای و اعتراض به احکام قطعی دادگاه توسط واخواهی، اعتراض ثالث، فرجام خواهی و اعاده دادرسی را بررسی کند. پس تا انتهای این نوشتار با ما همراه باشید و با درج نظرات خود ما را خوشحال نمایید.

آیا حکم قطعی دادگاه تجدید نظر قابل تغيير است؟

بر اساس آیین دادرسی به رایی، رای قطعی می‌گویند که اعتراض واخواهی و تجدیدنظر خواهی نسبت به آن قابلیت مطرح شدن نداشته و این رای قابلیت اجرایی دارد.

ممکن است این رای از دادگاه بدوی صادر گردد و از همان ابتدا جزء آرای قطعی باشد. همچنین امکان دارد این رای از دادگاه بدوی صادر گردیده ولی به این دلیل که در مدت تعیین شده نسبت به آن واخواهی و تجدیدنظر خواهی نشده، قطعی شده باشد. و کلیه آرایی که از دادگاه تجدیدنظر صادر می‌گردد، رای قطعی هستند.

به این خاطر که اکثر آرای دادگاه بدوی قابل تجدیدنظر هستند، مورد ویژه‌ای در ارتباط با اعتراض به رای دادگاه بدوی وجود ندارد؛ ولی با در نظر داشتن به اینکه رای صادر شده از دادگاه تجدیدنظر قطعی است و قابل اجرا نیز می‌باشد و با توجه به این نکته که دیگر امکان تجدیدنظرخواهی به این رای وجود ندارد، این سوال پسش می‌آید که آیا می‌توان به حکم قطعی دادگاه تجدید نظر اعتراض کرد؟

باید بگوییم که جواب این سوال مثبت است. با این تعریف که در شرایط ویژه‌ای که از طرف قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده، امکان اعتراض به رای قطعی دادگاه تجدیدنظر وجود دارد که این روش‌ها عبارت است از:

• واخواهی
• اعتراض شخص ثالث
• فرجام خواهی
• اعاده دادرسی

روش‌های اعتراض به احکام قطعی دادگاه

وکیل خوب اصفهان در این خصوص می‌گوید: زمانی که از دادگاه، حکم قطعی تجدیدنظر صادر می‌گردد، غالبا این حکم دیگر قابل اعتراض نخواهد بود.

با این حال به این دلیل که این گمان وجود دارد که حکمی، حتی بعد از گذشت پرونده از دو مرحله بدوی و تجدیدنظر همچنان به لحاظ قانونی یا شرعی دارای اشکال باشد، قانون‌گذار روش‌هایی را در نظر گرفته است که از طریق آن امکان اعتراض به حکم قطعی وجود دارد. راه‌های اعتراض به احکام قطعی دادگاه به شرح زیر است:

1. واخواهی خوانده غایب از حکم غیابی
2. اعتراض شخص ثالث
3. فرجام خواهی
4. اعاده دادرسی

تغییر احکام قطعی دادگاه از طریق واخواهی

در موارد نادری گاهی از دادگاه تجدیدنظر حکمی صادر می‌گردد که قابل اجرا است، با این حال چون این حکم نسبت به خوانده دعوا غیابی است، خوانده حق دارد در مهلت واخواهی توسط واخواهی به آن اعتراض کند.

با این تعریف که گاها امکان دارد که خواهان اقدام به طرح شکایت علیه خوانده کند و خوانده در هیچ کدام از جلسات دادگاه حضور پیدا نمی‌کند. با این شرایط، رای دادگاه بدوی به ضرر خواهان صادر خواهد شد و او نسبت به این رای تجدیدنظر خواهی خواهد کرد.

در مرحله تجدیدنظر همچنان خوانده در دادرسی حضور نیافته، اما این بار در دادگاه تجدیدنظر رای به نفع خواهان صادر می‌گردد و با دادن تعهد از طرف خواهان، قابل اجرا نیز خواهد بود. اکنون چنانچه در این شرایط، خوانده از حکم دادگاه آگاه گردد، نسبت به آن می‌تواند تجدیدنظر خواهی کند.

به موجب ماده 364 قانون آیین دادرسی مدنی:

« در مواردی که رای دادگاه تجدید نظر مبنی بر محکومیت خوانده باشد و خوانده یا وکیل او در هیچ یک از مراحل دادرسی حاضر نبوده و لایحه دفاعیه و یا اعتراضیه ای هم نداده باشند رای دادگاه تجدید نظر ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ واقعی به محکوم علیه یا وکیل او قابل اعتراض و رسیدگی در همان دادگاه تجدید نظر می‌باشد، رای صادره قطعی است.»

به این صورت هر چند در مورد بیان شده، حکم قطعی دادگاه تجدیدنظر قابل اجرا خواهد بود، ولی خوانده غایب امکان اعتراض به آن را از راه واخواهی خواهد داشت.

تغییر احکام قطعی دادگاه از طریق اعتراض شخص ثالث

بنا به گفته حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری: در این‌جا مقصود از شخص ثالث در یک دعوای حقوقی، فردی می‌باشد که نه به اسم خواهان نه به اسم خوانده، نه به عنوان ورود ثالث اصلی و تبعی به آن دعوا وارد نگردیده و هیچ کدام از دو طرف دعوا هم دعوای جلب ثالث را نسبت به او عنوان نکرده و وی را از راه جلب ثالث به پرونده وارد ننموده‌اند.

بر اساس ماده 418 قانون آیین دادرسی مدنی:

«شخص ثالث حق دارد به هر گونه رای صادر شده از دادگاه‌های عمومی، انقلاب و تجدیدنظر اعتراض نماید و نسبت به حکم داور نیز کسانی که خود یا نماینده آنان در تعیین داور شرکت نداشته اند می توانند به عنوان شخص ثالث اعتراض کنند.»

ماده 418 قانون آیین دادرسی مدنی

شخص ثالث می‌تواند به هر نوع رایی که بر علیه او صادر گردیده و به حقوق وی صدمه وارد نموده اعتراض کند. از جمله آرایی که امکان دارد علیه شخص ثالث صادر شده و حقوق وی را ضایع کند، احکام قطعی دادگاه می‌باشد.

حسب ماده 424 قانون ایین دادرسی مدنی:

«اعتراض ثالث موجب تاخیر اجرای حکم قطعی نمی باشد. در مواردی که جبران ضرر و زیان ناشی از اجرای حکم ممکن نباشد دادگاه رسیدگی کننده به اعتراض ثالث به درخواست معترض ثالث پس از اخذ تامین مناسب قرار تاخیر اجرای حکم را برای مدت معین صادر می کند.»

ماده 424 قانون ایین دادرسی مدنی

تغییر احکام قطعی دادگاه از طریق فرجام خواهی

به موجب ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی، اعتراض از طریق فرجام خواهی به احکام قطعی دادگاه امکان پذیر خواهد بود. با این‌حال تمام احکام قطعی دادگاه تجدیدنظر از قابلیت فرجام‌خواهی برخوردار نبوده و فقط احکام قطعی صادر شده در یک‌سری از دعاوی در قانون قابلیت فرجام خواهی در مدت فرجام‌خواهی مشخص شده داشته که این دعاوی به شرح زیر است :

1. دعاوی اصل نکاح
2. دعاوی فسخ نکاح
3. دعوای طلاق
4. دعاوی نسب
5. دعاوی حجر
6. دعاوی وقف

تغییر احکام قطعی دادگاه از طریق اعاده دادرسی

به صورت کلی، راه‌های اعتراض به رای، به دو دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند: راه‌های عادی شکایت که مشمول واخواهی و تجدیدنظرخواهی است و راه‌های فوق العاده شکایت از آرای دادگاه‌ها که عبارت است از:

– فرجام خواهی
– اعتراض ثالث
– اعاده دادرسی

آن‌طور که حامد امیری بهترین وکیل حقوقی اصفهان بیان می‌کند: اعاده دادرسی حقوقی از جمله ترتیباتی است که در قانون به‌منظور اعتراض به احکام قطعی دادگاه در نظر گرفته شده است. ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی در این مورد چنین اظهار داشته است که: «نسبت به احکامی که قطعیت یافته ممکن است به جهات ذیل درخواست اعاده دادرسی شود… .»

از آن‌رو که اعاده از راه‌های فوق العاده شکایت از آرای دادگاه‌ها می‌باشد، تنها در موارد مشخص شده در قانون امکان عنوان کردن این نوع اعتراض وجود دارد. در ادامه متن ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی این موارد ذکر شده است که عبارتند از:

1. حکم در خصوص مسئله‌ای صادر گردیده که آن مسئله، مورد تقاضای خواهان نبوده است.
2. خواهان، درخواستی را در دادخواست عنوان نموده و دادگاه به بیشتر از آن درخواست رای صادر نموده است.
3. در مفاد یک حکم، اختلاف وجود داشته باشد.
4. حکم صادر گردیده با یک حکم دیگر که در همان دعوا و میان دو طرف دعوا صادر گردیده در تعارض است و علت قانونی هم جهت این تعارض وجود نداشته باشد.
5. یک طرف دعوا به‌منظور پیروزی در دعوا از فریب و نیرنگ بهره برده که در حکم قطعی دادگاه تاثیر داشته است.
6. حکم قطعی دادگاه با استناد به مدارکی صادر گردیده اما بعد از صادر شدن حکم، مشخص شده که آن مدارک جعلی بوده است.

سخن پایانی

بر اساس آیین دادرسی به رایی، رای قطعی می‌گویند که اعتراض واخواهی و تجدیدنظر خواهی نسبت به آن قابلیت مطرح شدن نداشته و این رای قابلیت اجرایی دارد.

در شرایط ویژه‌ای که از طرف قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده، می‌توان به احکام قطعی دادگاه اعتراض داشت و در رای قطعی دادگاه، نحوه تجدید نظر از طریق یکی از این راه‌ها امکان پذیر است: واخواهی، اعتراض شخص ثالث، فرجام خواهی و اعاده دادرسی.