تعریف دیه و انواع آن
دیه مالی است که توسط جانی یا قائم مقام او به مجنیعلیه یا ولی او به سبب قتل، جنایت بر نفس و یا جنایت بر عضو پرداخت میشود. جبران خسارات بدنی عموماً با پرداخت دیه یا ارش صورت می گیرد. ( نوع و میزان خسارت دیه در قانون مشخص شده است اما میزان خسارت ارش در قانون مشخص نیست).
در قانون دیه خاصی برای هر یک از اعضای بدن درنظرگرفته شده است که طبق شرایط مختلف به آنهــا تعلق می‌گیرد. مو، دست، پــا، چشم و بقیه اعــضای بدن هــر کدام دیه خاص خود را دارند، که نسبت به دیه کامل در نظر گرفته میشود.
وجوب پرداخت «دیه»، ودیعه یا خون‌بها از قوانین است و بر اساس تعاریف به مال یا پولی اطلاق می گردد که به سبب کشتن انسان یا نقص عضو به فرد آسیب دیده یا به بازماندگان او پرداخت میشود.
در تعریف حقوقی، دیه کیفر نقدی است که از مجرم به نفع مجنیعلیه یا قائم مقام او دریافت می شود. (تعیین میزان دیه توسط دادگاه انجام می شود). همان گونه که می دانید میزان دیه برای مرد و زن مسلمان و مردان و زنان سایر دین‌های آسمانی متفاوت است.
قانونی در دین مبین اسلام داریم که اثر بسزایی در حقوق جزای کشور ما داشته که اسم ان قاعده «لاضرر و لاضرار فی‌الاسلام» است. با اتکا به این قانون هیچ فردی حق اسیب زدن چه مالی و چه جسمی به فرد دیگر را ندارد، پس در صورتی که اسیبی برساند، وظیفه دارد غرامت ان را بپردازد . از بین صدمات حتما اسیب های جسمی مهم تر و تاوان آن هم مشکل تر است.
تعریف دیه
در ماده 448 قانون مجازات اسلامی دیه این طور تعریف شده است :
دیه مقدار مالِ معینی است و در شرع مقدس به سبب جنایات غیرعمدی بر نَفس، عضو یا منفعت یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، مقرر شده است.این تعریف در ماده ۴۵۰ کامل شده و معین شد که در جنایت شبه‌عمد، خطای محض و جنایت عمدی که قاضی بر اساس قانون قادر نیست حکم به قصاص بدهد ، اگرکه ولی‌دم در خواست کند، حکم به ادای دیه داده میشود.
شیوه محاسبه و پرداخت دیه
پرداخت دیه در ایران بر عهده فرد مقصر است و اگر وی فوت كرده باشد از ماترک وی گرفته میشود. البته امروزه پرداخت دیه در تصادفات رانندگی توسط شرکت‌های بیمه انجام می شود. مواردی نیز وجود دارد که پرداخت دیه توسط حکومت انجام می شود. (مثال: دیه افرادی که در اثر ازدحام کشته يا زخمی شوند، دیه جسد مقتولی که در خیابان و اماکن عمومی پیدا شود و نتوان قتل آن را به کسی نسبت داد). در چنین شرایطی نوع قتل صورت گرفته (عمدی یا غیرعمدی بودن آن) تأثیری نخواهد داشت.
مثال: اگر یک حادثه رانندگی رخ دهد و مراجع انتظامی قتل را عمد تشخیص دهند و مقصر یا قاتل در نزد مراجع قضایی شناخته نشود، ورثه دیه شخص را از دولت دریافت می‌کنند.
اگر قاتل پس از مرگش شناسایی شود، پس از مرگ ، قصاص به دیه تبدیل می شود و باید از اموال برجای مانده از وی پرداخت شود. در شرایطی که قاتل مالی نداشته باشد، از اموال نزدیکترین خویشاوندان وی و اگر خویشاوندی نداشت یا خویشاوندانش استطاعت پرداخت دیه را نداشتند، پرداخت آن توسط دولت انجام می شود.
مورد دیگری که باید به آن اشاره شود و احتمال وقوع آن وجود دارد آن است که گاه پس از پرداخت دیه از جانب دولت، قاتل شناسایی میشود. در این شرایط دیه می بایست به بیت‌المال بازگردانده شود.
در این حکم استثنائاتی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره میشود: این حکم برای عابران پیاده‌ای که از محل ممنوع عبور افراد پیاده در خیابان‌ها و اتوبان‌ها عبور می‌کنند و با خودروی دارای سرعت مجاز کشته می‌شوند و راننده حاضر یا متواری شده است، قابل اجرا نیست. به عبارتی دیگر برای این دسته از افراد دیه‌ای تعلق نمی‌گیرد.
فرق دیه مرد و زن در قانون مجازات اسلامی
براساس مواد ۵۶۰ و ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی دیه زن و مرد در اعضا و منافع تا کمتر از یک سوم دیه کامل مرد برابر است و اگر یک سوم یا زیادتر شود، دیه زن به نصف کاهش می یابد اما در حیطه ارش تفاوتی بین زن و مرد نیست ولی اندازه ارش جنایت وارده بر اعضا و منافع زن نباید بیش از دیه اعضا ء و منافع او باشد.
انواع دیه چیست؟
دیه قتل : دیه قتل براساس یک دیه تمام است که میزان آن هرسال از طریق قوه قضائیه اعلام می گردد.
دیه منافع اعضا : اگر که شخص مجرم کاری کند که فرد دیگر حواس خود را از دست دهد ، شخص خطا کننده باید دیه منافع آن عضو را ادا کند . این دیه در بردارنده مواردی مانند دیه بینایی، دیه شنوایی، دیه عقل، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی می باشد.
دیه جراحت : اگر که شخصی جرمی را انجام دهد که فرد دیگر با جراحت مواجهه شود ، الزامی است دیه جراحت را پرداخت کند . معین کردن هزینه جراحت مطابق با اندازه جراحت و با تشخیص پزشکی قانونی انجام می شود. مثل کبودی، زخم، تورم و…
دیه اعضای بدن : اگر که از عضوی فقط یکی در بدن انسان داشته باشیم و شخص خاطی، آن عضو در بدن شخصی دیگر را از میان ببرد، باید یک دیه کامل بدهد . اما در صورتی که از آن عضو دو تا در بدن موجود باشد ، از میان بردن یکی از آن دو جزای ادای نصف دیه تمام را به دنبال دارد . در صورتی که هر دو عضو از بین بروند ، میزان دیه اندازه دیه کامل انسان حساب می شود.
حامد امیری وکیل دیه در اصفهان اماده ارائه خدمات در زمینه کلیه امور حقوقی دیه می باشد. ایشان پاسخ گوی سوالات شما در خصوص دیه و سایر موارد حقوقی از طریق سامانه انلاین این سایت می باشند.
دیه در ماه های حرام
براساس ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی دیه کامل هر ساله در قانون شرع معین می شود و بر مبنای ماده ۵۵۵ اگر کار انجام دهنده و فوت ضربه خورده هر دو در ماه‌های حرام صورت گیرد یا در محدوده حرم مکه اتفاق بیوفتد ، چه کار او از سر عمد و چه غیر عمد، به غیر از دیه نفس، یک سوم دیه هم به آن افزوده می شود و شخص خطا کار وادار به ادای آن می شود. ماه‌های حرام عبارتند از : 1-محرم 2-رجب 3-ذی القعده 3-ذی الحجه . براساس تبصره همین ماده، ملاک شروع و خاتمه ماه‌های حرام، مغرب شرعی است .
ایا دیه به ارث هم می‌رسد؟
مطابق قانون مجازات اسلامی دیه به ارث می‌رسد. به این معنی که زمانی که فردی به قتل می رسد و مطابق قانون، ولی دم در خواست گرفتن دیه را دارد ، این دیه به همه وارثین مقتول به غیر از فامیل مادری او ارث می‌رسد آن هم به ان طریقی که باقی دارایی او میان وارثین تقسیم میشود. زمانی که چند نفر در قتلی مشارکت داشته باشند همه کسانی که در این گناه سهیم بوده‌اند در ادای دیه هم سهیم اند و به شکل مساوی باید سهم خود را از مبلغ دیه ادا نمایند.
فرجه پرداخت دیه
در قانون فرجه ادای دیه در شرایط گوناگون، از زمان اتفاق افتادن قتل معین شده و به ترتیب زیر است:
– باید دیه قتل عمد طی یک سال ادا شود.
– باید دیه قتل شبیه عمد را محکوم طی دو سال ادا نماید.
– در خطای محض این فرجه سه سال است.
مورد مهم اینکه این فرجه قانونی اند و اگر که دو طرف سر موعد دیگری سازش کنند از لحاظ قانون مانعی نیست. در قتل خطای محض، الزامی است مجرم هر سال یک سوم دیه را ادا کند.
- دیه اعضا بدن
دیه اعضا چیست؟
شرح دیه از لحاظ دینی مقدار مالی است که برای جرم های عمدی، غیر عمدی بر نفس و یا مقدار صدمه ای که اعضای بدن دیده اند، مشخص می شود .به این خاطر که معمولا در تصادفات و اتفاق ها، صدمات دیده شده غیر عمد است، دیه آن بر اساس اندازه مجازات‌های اسلامی ادا می شود.
- دیه چشم
ماده 375: در صورت از بین رفتن دو چشم سالم، دیه کامل پرداخت میشود. دیه هر چشم نصف دیه کامل خواهد بود. (تبصره: تمام چشمانی که بینایى دارند در این حکم یکسانند گرچه از لحاظ ضعف و بیمارى و شبکورى و لوچ بودن با یکدیگر فرق داشته باشند).
ماده 376: چشمى که در سیاهى آن لکه سفیدى باشد اگر مانع دیدن نباشد مشمول دیه کامل است. اگر این لکه مانع مقدارى از دیدن باشد بطوری که تشخیص ممکن باشد، به همان نسبت از دیه کم میشود. اگر لکه مذکور به طور کلى مانع دیدن باشد در آن ارش و ديه نيست.
ماده 377: دیه چشم کسى که داراى یک چشم سالم و بینا باشد و چشم دیگر وي نابیناى مادرزاد بوده يا در اثر بیمارى یا علل غیرجنايى از دست رفته باشد دیه کامل است. اگر چشم دیگر این شخص در اثر قصاص یا جنایتى از دست رفته باشد دیه آن نصف است.
ماده 378: کسى که داراى یک چشم بینا و یک چشم نابینا است دیه چشم نابیناى او ثلث دیه کامل است. دلیل نابینا بودن این چشم در تعیین میزان دیه مهم نیست. (چه این چشم مادرزادی نابینا باشد و چه در اثر جنایت).
ماده 379: دیه مجموع چهار پلک دو چشم دیه کامل است. دیه پلک‌هاى بالا، ثلث دیه کامل و دیه پلک‌هاى پائین، نصف دیه کامل است.
- دیه بینی
ماده 380: در این مواردی که ذکر خواهد شد دیه بینی کامل است: از بین بردن تمام بینى دفعتاً، از بین بردن نرمه آن که پایین قصب و استخوان بینى است، از بین بردن مقدارى از نرمه بینى.
ماده 381: از بین بردن مقدارى از استخوان بینى بعد از بریدن نرمه آن موجب دیه کامل و ارش است.
ماده 382: در صورتی که فرد مجرم با شکستن یا سوزاندن یا امثال آن بینى را فاسد کند (اگر امکان بهبود بینی وجود نداشته باشد) دیه کامل درنظرگرفته میشود.
ماده 383: فلج کردن بینى موجب دو ثلث دیه کامل است و از بین بردن بینى فلج موجب ثلث دیه کامل است.
ماده 384: از بین بردن هر یک از سوراخ‌هاى بینى موجب ثلث دیه کامل است و سوراخ کردن بینى بطورى که هر دو سوراخ و پرده فاصل میان آن پاره شود یا آنکه آن را سوراخ نماید در صورتى که باعث ازبین رفتن آن نشود موجب ثلث دیه کامل است و اگر جبران و اصلاح شود موجب خمس دیه است.
ماده 385: دیه از بین بردن نوک بینى که محل چکیدن خون است نصف دیه کامل است.
- دیه دندان
ماده 403: از بین بردن تمام دندان‌هاى بیست و هشت گانه دیه کامل دارد و به ترتیب زیر محاسبه می شود:
1- هر یک از دندان‌هاى جلو که عبارتند از پیش، چهارتایى و نیش که از هر کدام دو عدد در بالا دو عدد در پائین مى‌رويد و به طور كل دوازده عدد خواهد بود، پنجاه دینار و دیه مجموع آنها ششصد دینار مى‌شود.
2- هر یک از دندان‌هاى عقب که در چهار سمت پایانى از بالا و پایین در هر کدام یک ضاحک و سه ضرس قرار دارد و به طور كل شانزده عدد خواهد بود بیست و پنج دینار و دیه مجموع آنها چهار‌صد دینار مى‌شود.
ماده 404: دندان‌هاى اضافى به هر نام که باشد و به هر طرز که روئیده شود دیه‌اى ندارد و اگر در کندن آنها نقصى حاصل شود تعیین مقدار ارش آن برعهده قاضی است. اگر در این کار هیچگونه نقصى حاصل نشود ارش نخواهد داشت ولى به نظر قاضى این امکان وجود دارد که فرد خاطی تا 74 ضربه شلاق محکوم شود.
ماده 405: اگر تعداد دندان‌ها از بیست و هشت مورد کمتر باشد، به همان نسبت از دیه کامل کم می شود.خواه خلقتاً کمتر باشد یا در اثر عارضه‌اى کم شده باشد.
ماده 406: فرقى میان دندان‌هايى که دارى رنگ‌هاى گوناگون‌اند نیست و اگر دندانى در اثر جنایت سیاه شده و نیافتد دیه آن دو ثلث دیه همان دندان است که سالم باشد و دیه دندانى که قبلا” سیاه نشده ثلث همان دندان سالم است.
ماده407: تعیین جریمه مالى شکاف (اشقاق) دندان که بدون کندن و از بین بردن باشد با حاکم است.
ماده 408: دندانی که نمایان است اگر با بقا ریشه کنده شود، حکم دیه کامل برای آن درنظر گرفته می شود. اگر بعد از شکستن مقدار مزبور کسى بقیه را از ریشه بکند جریمه آن با نظر حاکم تعیین مى‌شود. (خواه کسى که بقیه را از ریشه کنده همان کسى باشد که مقدار نمایان دندان را شکسته یا شخص ديگري باشد).
ماده 409: کندن دندان‌هاى شیرى کودک که دیگر بجاى آن دندان نرويد دیه کامل آن را دارد و اگر به جاى آن دندان برويد دیه هر دندان شیرى که کنده شد یک شتر است.
ماده 410: دندانى که کنده شود دیه کامل دارد گرچه همان را در محل خود قرار دهند و دوباره همانند سابق شود.
ماده 411 : هرگاه دندان دیگرى بجاى دندان اصلى کنده شده، قرار گیرد و مانند دندان اصلى شود، کنده شدن آن دیه کامل دارد.
ارش چیست؟
به آن قسمتی از زیان وارد شده به اعضای بدن که اندازه آن در قانون دینی معین نشده باشد ارش می گویند.
ارش بر مبنای موارد زیر معین می گردد:
– نوع و کیفیت صدمه وارد‌شده به شخص
– با مد نظر قرار دادن دیه
– رای کارشناس
تغلیظ دیه چیست؟
در صورتی که اتفاقی در ماه‌های حرام بیوفتد جنایت عمدی باشد یا غیرعمدی به میزان یک سوم دیه نفس به آن اضافه می گردد.
– در حکم تغلیظ دیه تفاوتی بین شخص بالغ و غیربالغ، زن یا مرد، مسلمان و غیرمسلمان وجود ندارد.
– سقط جنین هم بعد از بروز روح، مشتمل حکم تغلیظ است.
– تغلیظ دیه، در شرایطی که قیم یا بیت‌المال ادا کننده دیه هستند هم معمول است.
– در قتل عمدی که به خاطر امکان قصاص وجود ندارد یا نبودن مجوز برای آن دیه داده میشود هم این حکم جاری است.
– تغلیظ دیه ویژه قتل نفس است و در اسیب های وارد شده به اعضا به کار برده نمی شود.
– اساس حساب کردن دیه صدمه، اندازه دیه در ماه غیرحرام است.
توضیح گونه های مختلف دیه و ارش اسیب های وارد شده به سر و صورت:
– حارصه : خراش پوست بی ان که خون جاری گرد. ( یک صدم دیه کامل)
– دامیه : زخمی سطحی که سبب پارگی گوشت گردد و در با ان خون کم یا زیاد باشد. (دو صدم دیه کامل)
– متلاحمه : زخمی که سبب پارگی عمقی گوشت شده اما به پوست نازک بر استخوان نرسد. (سه صدم دیه کامل)
– سمحاق : زخمی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (چهار صدم دیه کامل)
– موضحه : زخمی که پوست نازک روی استخوان کنار برود و استخوان دیده شود. (پنج صدم دیه کامل )
– هاشمه : جرمی که سبب شکستگی استخوان شود با اینکه زخمی را به وجود نیاورد. (ده صدم دیه کامل)
– مُنَقَّله : جرمی که معالجه آن به غیر از جابه جا کردن استخوان شدنی نباشد. (پانزده صدم دیه کامل)
– مأمومه : اسیبی که به کیسه مغز برسد. (یک سوم دیه کامل)
– دامغه : اسیب یا زخمی که کیسه مغز را گسسته کند، که غیر از دیه شکستگی سر، سبب ارش گسسته شدن کیسه مغز هم می باشد.
- ديات و خسارت هاى ناشى از صدمات بدنى
شیوه اعتراض به پزشکی قانونی
نظرات پزشکی قانونی رای های کارشناسانه محسوب می شوند که این امکان وجود دارد که مثل رای کارشناسان رسمی دادگستری به آن ها انتقاد داشت. این مورد به این معنی است که امکان دارد در رای کارشناسان پزشکی قانونی، همه صدمات وارد شده شامل زخم ها، آسیب‌ها و… به طور تمام اورده نشده باشند یا به هر علتی در رای پزشکی قانونی شبهه و اشکالات زیادی مشاهده شود که در این زمان لازم است تا در وقت قانونی به آن انتقاد شود یا از طریق یکی از دو طرف در خواست دریافت توضیح داده شود.
هنگام مخابره رای کمیسیون پزشکی، دو طرف طی یک هفته وقت اعتراض دارند و بعد از تمام شدن این وقت حق اعتراض از آن ها گرفته می شود . در این موقع و زمان اعلام اعتراض، شخصی که اعتراض دارد باید مبالغ کمیسیون پزشکی را بپردازد که این هزینه براساس تعرفه معین شده از سمت پزشکی قانونی است.
در صورتی که بعد اعلام اعتراض و تحقیقات دوباره، پزشک خاطی شناخته شود، شخص معترض این امکان را دارد که صدمات و خسارت های وارده شامل مبالغ پرداختی بابت کمیسیون پزشکی را در خواست کند.
ضوابط و مقررات در ارتباط با دیه بسیار وسیع هستند که در این مقاله بعضی از آنها را اوردیم. شما این امکان را دارید که برای آشنایی با این موارد و کسب اطلاعات مورد نیاز خود در مورد انواع دیه با وکیل مجرب در اصفهان در ارتباط باشید و هر گونه مشاوره و سوالات خود را با ما مطرح نمایید. برای صرفه جویی در وقت و هزینه می توانید از طریق سامانه انلاین این سایت اقدام فرمایید.