ارکان جرم سوءاستفاده از سفید امضا

وکیل اصفهان در تعریف امضا می گوید: امضاء یعنی نوشتن نام یا نام خانوادگی و یا هردو آنها و یا اینکه علامت خاصی که نشان دهنده هویت شخص است در زیر اوراق و اسناد خواه عادی و خواه رسمی کشیده شود. این علامت که امضا نامیده می شود باعث می شود معامله یا اقرار یا شهادت و یا هر چیز دیگری تحقق پیدا کند.

به گفته این وکیل پایه یک به ورقه ای سفید امضا گفته می شود که بدون آن که درون آن متنی نوشته شده باشد به امضای یک شخصی رسیده باشد و با فرد دیگری توافق کرده باشد که بعدا به آن مندرجات و مفادی اضافه شود.

اما باید ذکر شود که چنانچه مندرجاتی خلاف آنچه توافق شده است در آن ورقه سفید امضا شده درج شود، جرمی با عنوان سوءاستفاده از سفید مهر یا سفید امضا رخ داده است.

البته باید این را بدانیم که ورقه ای که سفید مهر یا سفید امضا است یک سند ناقص به حساب آمده که باید کامل شود، چون اگر یک سند کامل باشد و در مندرجات آن دست برده شود جرمی که رخ داده است جعل است اما در صورت ناقص بودن خیانت در امانت اتفاق افتاده است.

سفید امضا چیست ؟

در ماده 673 از بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مقرر شده است که :

« هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست‌آورده سوء‌استفاده نماید به یک تا سه سال حبس‌ محکوم خواهد شد.»

البته به گفته وکیل امور کیفری در ماده 674 از همین قانون نیز بیان شده است:

« هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت، به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»

اما همانطور که گفتیم سوء استفاده از سندی که به صورت سفید امضا یا مهر شده است جرم محسوب می شود. اما این جرم نیز مثل هر جرم دیگری دارای ارکانی است که باید تحقق یابد. در ادامه این مقاله حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری بیشتر این ارکان را توضیح می دهد.

سپردن یکی از ارکان اصلی این جرم است:

جرم سوءاستفاده از سند سفید امضا دو جنبه دارد، این جرم هم می تواند مصداقی از جرم خیانت در امانت باشد و هم می تواند مصداقی از جرم جعل باشد. قانون گذار هم در توضیح این جرم در ماده 673 عبارت سپردن را به کار برده است که از ارکان اصلی این جرم به حساب می آید.
علاوه بر فعل سپردن عبارت «یا به هر طریق به دست ‌آورده است» نیز در این ماده بیان شده است. که این معنی را می دهد که اگر کسی سند سفید امضایی را به هر طریقی بدست آورده باشد مثلا در خیابان آن را بیابد و از آن سوءاستفاده کند مشمول ماده 673 خواهد شد.
با عنایت به این که این جرم اهمیت زیادی داشته و کسی که مرتکب آن بشود سابقه کیفری پیدا خواهد کرد، احتیاج به کسی که تجربه ی کافی در این زمینه و همچنین شناخت کاملی به عناصر آن داشته باشد حس می شود از همین جهت افراد بهتر است در مواجهه با این مشکلات به وکیل متخصص مراجعه کنند.

ارکان جرم سوءاستفاده از سفید امضا

از عناصری که این جرم را تشکیل می دهد می توان به نحوه سوءاستفاده‌، ضرر و زیان‌ و همچنین قصد مجرمانه‌، اشاره کرد.

رفتار مجرمانه‌

رفتار مجرمانه این جرم همان سوءاستفاده از سند سفید امضا است. یعنی برای این که این جرم محقق شود باید سندی که به صورت سفید امضا شده است، مندرجاتش را تغییر داده و یا مواردی در آن درج شود که خارج از محدوده ی توافق طرفین است. و به این طریق دارایی شخص امضا کننده به خطر افتد.

این رفتار مجرمانه‌ چه مصادیقی دارد؟

وکیل متخصص در امور کیفری مصادیقی برای این رفتار مجرمانه عنوان می کند. به گفته ی او اگر کسی مفادی برخلاف آن چه توافق شده است بر روی ورقه ای که سفید امضا شده درج کند، مرتکب‌ جرم‌ سوءاستفاده‌ از سفید امضاء خواهد شد. یعنی به عبارتی آن فرد اقدامی مغایر با توافق‌ قبلی کرده است‌.
و یا مثال دیگر در این مورد این است که شخصی ورقه ای را با این پیش بینی که برای وکالت است امضا کند در حالی که بعدا در آن اقرار به یک دین درج شود.
مصداق دیگر از رفتار مجرمانه تغییر دادن مبلغ‌ مورد توافق‌ در سفید امضاء است.
احتمال دارد که در ورقه ی سفید امضا شده محتویات مطابق آنچه که توافق شده است قید شود اما وجهی که در سند درج می شود همان مبلغ اصلی و توافق شده نباشد. مثلا یک مشتری فاکتور یک کالایی را پیش از آن که نوشته شود امضا می کند، اما فروشنده مبلغی متفاوت با چیزی که با وی توافق کرده است در فاکتور قید می کند. در این مورد جرم‌ واقع‌ شده است.
نکته ی مهمی که وکیل کیفری خاطر نشان می کند این است که سوءاستفاده‌ از سفید امضا دو جزء دارد، به عبارتی ممکن است که فردی به تقاضای فرد دیگری در بالای امضا محتویاتی به ضرر امضا کننده قید کند و آن را به آن فرد داده تا به طور عمدی و با آگاهی از آن سوءاستفاده کند. در چنین شرایطی هر دو نفر مرتکب جرم سوءاستفاده از سفید امضا شده اند.

سوءاستفاده‌ از سفید امضاء توسط‌ شخص‌ ثالث‌

غالبا سوءاستفاده از ورقه ی سفید امضا به وسیله کسی انجام می شود که این ورق نزد او سپرده شده است. لیکن در مواردی نیز این امکان وجود دارد که شخص ثالث اقدام به سوءاستفاده از آن سند کند که در این موقعیت دیگر عنوان سوءاستفاده از سفید امضا را ندارد بلکه آن شخص مرتکب جعل شده است.

حالا اگر شخص ثالث محتواتی که به ضرر امضا کننده است را به دستور کسی که سند به او سپرده شده است بنویسد، معاون جرم سوءاستفاده از سفید امضا محسوب شده و آن امین نیز که دستور داده است مباشر این جرم خواهد بود.

عنصر معنوی‌ جرم‌ سوءاستفاده از سفيد امضاء

همانطور که اشاره شد برای آن که جرم سوءاستفاده از سفید امضا محقق شود باید شرایطی و عناصری وجود داشته باشد.رعنصر معنوی جرم، یکی از این موارد است.

به عبارت دیگر مرتکب جرم باید به این امر که محتویاتی که در ورقه ی سفید امضا قید می کند بر خلاف چیزی است که توافق شده، آگاه باشد. به نحوی که با قید این مفاد دارایی امضا کننده در معرض خطر قرار بگیرد.

سوءاستفاده کارفرما از سفید مهر یا سفید امضا

جرم سوءاستفاده از ورقه سفید امضا در موردی همچون قرارداد کارفرما و کارگر نیز مصداق پیدا کرده و محقق می شود. در این حالت چنانچه کارفرما خارج از مقررات قانون کار و به طوری که به زیان کارگر باشد از سند سفید امضا شده توسط کارگر که نزد او سپرده شده است و یا به هر طریق دیگری که به دستش رسیده است سوءاستفاده کند مرتکب این جرم شده است.

در پایان حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری که دارای تجارب زیادی در زمینه امور کیفری است اظهار می دارد که اگر یک سند تجاری را اعم از برات و سفته و چک، با این شرط که امضای آن صحیح باشد، به صورت ناقص به شخصی تحویل دهد در حکم این است که به آن شخص برای تکمیل آن وکالت داده است.