مهدورالدم نسبی: انواع مهدور الدم، اصطلاحی به نام مهدورالدم در فقه اسلامی وجود دارد که به فردی که خون او باطل (هدر) محسوب می‌شود. این تعبیر به این معنی می‌باشد که خون این شخص از طریق قانون حمایت نخواهد شد.
به بیانی ساده‌تر یعنی در صورتی که چنین شخصی به قتل رسیده و یا مورد ضرب و جرح قرار بگیرد، قانون حقی در تقاضای دیه یا قصاص برای او در نظر نخواهد گرفت. مهدورالدم می‌تواند به مهدورالدم نسبی و مهدورالدم مطلق دسته‌بندی گردد.
مهدور یک کلمه عربی بوده و از ریشه هدر به معنای باطل است که مفهوم اطلاق را به خوبی نشان می‌دهد. محقون‌الدم اصطلاحی می‌باشد که در مقابل مهدورالدم قرار می‌گیرد و نقطه مقابل آن می‌باشد.
محقون الدم به شخصی که جسم و جان او مورد حمایت قانون می‌باشد. و کشتن او قصاص به همراه خواهد داشت. این دو اصطلاح که برآمده از فقه اسلامی هستند، در قانون نیز بیان شده‌اند.
نکته قابل توجهی که در این خصوص لازم به ذکر می‌باشد این است. که جان کلیه افراد مورد حمایت قانون‌گذار است و در صورتی که ضرب یا جرحی صورت پذیرد. مجازات‌های قانونی مخصوص به خود را به دنبال خواهد داشت. از این رو مهدورالدم صرفا در موارد ویژه‌ای که توسط قانون مشخص میکند.
حامد امیری وکیل کیفری در اصفهان تصمیم دارد در ادامه این مطلب به بررسی بیشتر مهدورالدم نسبی به چه اشخاصی هستند بپردازد. پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید و در صورت تمایل در پایان نظرات خود را برای ما بنویسید.
مهدورالدم به چه معنا است؟
مهدور الدم یعنی چه: مهدور از کلمه هدر و به معنای باطل بودن می‌باشد و مهدورالدم به کسی گفته می‌شود. که خونش باطل و هدر است که در مقابل آن قصاص یا دیه‌ای نیست.
محقون از کلمه حقن می‌باشد و محقون‌الدم به کسی اتلاق می‌گردد. که می‌بایست از ریخته شدن خون وی جلوگیری گردد. و یا به بیانی دیگر خون وی به حق بوده و اساس نیز بر این می‌باشد. که خون مسلمان محترم است.
انواع مهدورالدم
معنی مهدورالدم؟! اشخاصی که با ارتکاب جرم از شمول حمایت قانون و شرع خارج می‌گردند به دو گروه کلی دسته‌بندی می‌شوند:
الف) دسته‌ای که در مقابل تمامی مسلمانان مهدورالدم تلقی می‌شوند که این اشخاص مهدورالدم مطلق می‌باشند نظیر ساب‌النبی.
ب) دسته‌ای که در مقابل فرد یا افراد خاصی مهـدورالدم می‌باشند. که چنین اشخاصی مهدورالدم نسبی می‌باشند از جمله قاتل که تنها در مقابل اولیای دم مهدورالدم به حساب می‌آید.
مهدورالدم نسبی و مطلق به چه اشخاصی می‌گویند؟
وکیل کیفری اصفهان می‌گوید مهدور الدم ممکن است نسبی یا مطلق باشد. در ادامه هریک را تعریف خواهیم کرد.
• مهدورالدم نسبی: مقصود از مهدورالدم نسبی شخص مستحق قصاص می‌باشد که تنها در برابر صاحب حق قصاص مهدورالدم می‌باشد و نه در برابر سایرین. به عنوان مثال در صورتی که فردی شخصی دیگری را از روی عمد به قتل برساند، تنها در مقابل اولیای دم آن مقتول مهدورالدم خواهد بود. و لذا صرفا اولیای دم حق قصاص وی را دارند و از این رو آن فرد قاتل در برابر افراد دیگر به غیر از اولیای دم آن مقتول محقون‌الدم بوده و افراد دیگر حق ندارند وی را قصاص کنند.
• مهدورالدم مطلق: بعضا خون شخصی نسبت به همه مباح می‌باشد و از این رو هر شخصی که شخص مهدورالدم را به قتل برساند، قصاص یا دیه‌ای نخواهد داشت.
به عنوان مثال می‌توان به ساب‌النبی یا دشنام دهنده به پیامبر اسلام صلی االله علیه و آله و دیگر انبیای الهی و ائمه علیهم السلام اشاره داشت که در برابر هر شنونده‌ای مهدورالدم به حساب می‌آید.
مصادیق جرایمی که موجب مهدورالدم بودن می‌شود
اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اسلامی شدن قوانین حقوقی و کیفری است و از این حیث فقه اسلامی وارد قانون می‌شود.
اشاراتی در قوانین گوناگون وجود دارد که در چه مواردی خون فرد هدر یا باطل بوده است و صدمات جسمی که با دلایل شرعی علیه شخص صورت می‌پذیرد، مباح شناخته شده است.
پنج گروه از اشخاص در ماده ۳۰۲ قانون مجازات اسلامی مهدورالدم معرفی گردیده‌اند که به موجب همین ماده، قتل این اشخاص سبب دیه و قصاص نمی‌گردد. به طور کلی می‌توان این اشخاص را به پنج گروه تقسیم‌بندی کرد که سه گروه آنها مهدورالدم مطلق و دو گروه دیگر مهدورالدم نسبی هستند.
- 1- گروه اول فردی که مرتکب جرم حدی شده است و مستوجب سلب حیات گردیده است.
- 2- گروه دوم شخص مرتکب جرم حدی شده است و مستوجب قطع عضو می‌باشد، البته مشروط بر اینکه جنایت وارده بر فرد مذکور بیش از مجازات حدی وی نباشد. در صورت رعایت نشدن این حد، میزان اضافه با در نظر داشتن مورد مشمول قصاص، تعزیر و دیه است.
- 3- گروه سوم افراد متجاوز و یا اشخاصی که تجاوز ایشان قریب الوقوع هستند هم مهدورالدم مطلق دانسته می‌شوند.
در شرایط نسبی نخستین مورد این می‌باشد که شخص مجرم تنها در برابر صاحب حق مستحق قصاص عضو و یا قصاص نفس می‌باشد.
مهدورالدم یعنی چه؟
در مورد دوم حالت نسبی بیان گردیده است که زانی و زانیه که در حال انجام زنا در برابر شوهر شخص زانیه هستند، مهدورالدم دانسته می‌شوند. البته در غیر موارد اکراه و اضطرار و به توصیفی که در قانون مقرر گردیده است.
در خصوص گروه اول که سلب حیات است، می‌توان ارتداد را مثال زد. در خصوص گروه دوم و سوم که قطع عضو و قصاص عضو است، همانطور که اشاره شد، مقدار حد دقیقا در این موارد می‌بایست به طور دقیق انجام پذیرد.
به طور مثال در صورتی که فرد دست شخصی را از روی عمد قطع کرده باشد فقط در مقابل دست خود مهدورالدم است؛ نه در مقابل دیگر اعضای بدنش. همچنین در صورتی که شخصی مرتکب سرقت حدی شود، مجازات وی تنها قطع ۴ انگشت دست راست او است و مابقی اعضای او مصون می‌باشند.
دو مورد آخر همانگونه که بیان شد، در خصوص مصادیق نسبی مهدورالدم است. در ارتباط با مورد چهارم یعنی دفاع مشروط، شخصی که مورد تهاجم واقع شده است و در مقابل شخص مهاجم رفتار مجرمانه‌ای را به جهت دفاع از خویش مرتکب گردیده است را می‌توان مثال زد.
مهدور الدم و محقون الدم؟
به طور مثال می‌توان شخصی را مثال زد که با چاقو تهدید به مرگ شده است و چاقو به سمت او می‌باشد، چنانچه به منظور دفاع از خویش به طور ناگهانی مرتکب قتل آن شخص گردد، با رعایت شرایط ویژه مجازات نخواهد شد؛ زیرا در مقابل اعمال مجرمانه مجبور شده است از خود دفاع کند.
در آخرین مورد هم راجع به زنا بیان شده است. در این خصوص در صورتی که مردی همسر قانونی خویش را با شخص دیگری در حال زنا مشاهده کند و به تمکین زوجه علم داشته باشد، در همان لحظه حق دارد هم همسر خود و هم آن مرد را به قتل برساند. البته به شرطی که زوجه در آن وضعیت مجبور به زنا نگردیده باشد.
یعنی جدای از شرایط اضطرار و اکراه زن این اتفاق صورت گرفته باشد. شایان ذکر است که فقط شوهر قانونی زانیه حق این عمل را خواهد داشت. از این رو چنانچه شخصی به غیر از همسر قانونی زوجه عمل جنایتکارانه انجام دهد، بر اساس قانون مشمول قصاص خواهد شد.
جایز بودن یا نبودن قتل شخص مهدورالدم
در صورتی که در قانون اصطلاح مهدورالدم و مصادیق آن به صراحت بیان گردیده است، اما در حقیقت صدور اینگونه مجوزها در سطح جامعه برای اقدام افراد علیه اشخاصی که مرتکب جرمی می‌گردند، امکان دارد موجب هرج و مرج و در بسیاری از مواقع باعث سوءاستفاده گردد.
به همین خاطر چنانچه اشخاص به طور خودسرانه و بدون اجازه دادگاه رفتار مجرمانه‌ای انجام دهند، مورد تعزیر قرار خواهند گرفت.
با این وجود چنانچه در دادگاه مهدورالدم بودن شخصی که جرم روی او صورت گرفته، اثبات گردد دیه و قصاص از بین می‌رود ولی در موارد خاصی تعزیر صورت خواهد گرفت.
جمع بندی
از جمله شرایطی که قانون‌گذار جهت تحقق جرم قتل یا ضرب و جرح در نظر گرفته است این می‌باشد که فرد مهدورالدم نباشد و به بیانی دیگر خون فرد مورد حمایت قانون‌گذار باشد.
در قانون به موجب فقه اسلامی پنج مورد در نظر گرفته شده است که در این پنج مورد خون افراد هدر به حساب می‌آید. در این مقاله سعی کردیم تا شما را با مفهوم مهدورالدم نسبی و مطلق و همچنین مصادیق قانونی آن آشنا کنیم. برای مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان میتوانید از طریق گذینه‌های مندرج در سایت اقدام کنید
سلام کابر گرامی پیشنهاد شما را به مقاله نویسان سایت انتقال میدم تا بررسی شود ممنون از شما
تشکر از شما
کاش برای مهدور الدم عام یا مطلق مثالی اضافه کنید
استفاده کردیم.