حبس تعزیری چیست ؟ آیا حبس تعزیری زندان دارد؟

حبس تعزیری از جمله مجازات هایی است که میزان آن در شرع مشخص نشده و قانونگذار میزان مجازات را تعیین کرده است. این حبس به هشت درجه تقسیم می شود که درجه اول شدیدترین و درجه هشتم آن سبکترین است. در برخی موارد می توان مجازات حبس را به جزای نقدی یا جایگزین حبس کاهش داد.

در قانون مجازات اسلامی کشور ما به طور کلی مجازات های تعیین شده به پنج دسته تقسیم می‌شود. که عبارتند از: مجازات حد، قصاص، دیات، تعزیرات و اقدامات تامینی و تربیتی.[1]

تعزیر به مجازاتی گفته می‌شود که شامل عنوان حد و قصاص یا دیه نمی‌باشد. و در شرع، شرایط ارتکاب جرم و مقدار مجازات آن تعیین نشده است. از جمله مجازات‌های تعزیری حبس، جریمه نقدی، محرومیت از حقوق اجتماعی و نظیر آن‌ها اشاره نمود.

در قانون مجازات اسلامی مجازات‌های تعزیری، مشمول. حبس و جریمه نقدی جهت راحتی اجرای اصل تناسب و اصل فردی سازی جرم همچنین مجازات، به چند درجه تقسیم‌بندی می‌شود. که در قانون میزان مجازات هر درجه تعیین شده است. یعنی این‌که هر جرم تعزیری با نظر به طول مدت محکومیت آن، در یک درجه از درجات مجازات‌های تعزیری واقع می‌گردد.[2]

مفهوم حبس تعزیری چیست؟

حامد امیری وکیل باتجربه حقوقی در اصفهان بیان می‌کند: در جواب این که حبس تعزیری چیست. می‌بایست گفت، حکم زندانی می‌باشد که همچون حبس‌های دیگر از زمانی شروع می‌گردد. که محکوم‌علیه بر اساس حکم قطعی قابل اجرا، زندانی می‌شود که در حبس تعزیری با وجود شرایطی، دادگاه می‌تواند. اجرای حکم را به تعویق اندازد و یا مجازات‌های دیگری را جایگزین حبس نماید.

در قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های تعزیری به هشت درجه تقسیم گردیده است. و به بیانی دیگر اگر که شخصی مرتکب جرم تعزیری گردد، محکوم به یکی از درجات 1 تا 8 مجازات تعزیری می‌شود. برای مثال: مجرمی که مرتکب به جرم توهین شده است محکوم به مجازات درجه 7 می‌شود.

مجازات‌های تعزیری می‌بایست پایین‌تر از حدود، به این معنی که کمتر از مجازات‌های حدی باشند. و مغایر با حدود که شارع آن را تعیین نموده است، در قانون محدوده میزان مجازات تعزیری تعیین گردیده و قاضی می‌بایست. جهت تعیین مقدار دقیق مجازات مجرم، با نظر به وضعیت ارتکاب جرم، تصمیم‌گیری نماید.

به عبارتی ساده‌تر انگیزه، سوء پیشینه و شرایط مرتکب جرم به‌منظور تعیین میزان دقیق مجازات‌ها و حبس‌های تعزیری مورد نظر قاضی قرار خواهد گرفت.

با دقت به ماده 19 قانون مجازات اسلامی، «مجازاتی که حداقل آن منطبق بر یکی از درجات فوق و حداکثر آن منطبق با درجه بالاتر باشد. از درجه بالاتر محسوب می‌شود.»

حکم تعزیری چیست؟

حامد امیری بهترین وکیل اصفهان در پاسخ می‌گوید: ابتدا لازم است تعزیر را تعریف کنیم. در تعریف تعزیر ماده 18 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته است:

«تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد . نوع ، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می‌شود.»

ماده 18 قانون مجازات اسلامی

از این‌رو جرایم تعزیری مشمول جرایمی می‌باشد که مقنن جرم انگاری نموده و در شرع اسلامی اشاره نشده است و احکامی که در این مورد از طریق دادگاه صادر می‌گردد، حکم تعزیری است.

در قانون مجازات اسلامی، حدود مجازات‌های تعزیری تعیین شده است البته میزان و کیفیت تعزیر به تشخیص قاضی است و وی قادر است بر حسب شرایطی از جمله شرایط روحی و روانی مجرم حین ارتکاب جرم، روش ارتکاب جرم و مسائلی اعم از، میزان حکم تعزیری را به شکل دقیق، تعیین کند.

حکم تعزیری، دستور قاضی بسته به کلیت دعوای کیفری در خصوص جرایم تعزیری می‌باشد که مشخص کننده مجازات تعزیری جهت آن جرم است.

حبس تعزیری درجه 1 چیست؟

حبس تعزیری درجه 1 یعنی، حکم زندان بيشتر از 25 سال است؛ به این معنی که مجرم، به جرمی که مستوجب مجازات حبس تعزیری درجه 1، مثل جعل وجه رایج کشور، ممکن است محکوم به بیش از 25 سال زندان تعزیری گردد.

باید حکم حبس تعزیری درجه 1 را با حکم زندان حدی اشتباه گرفت. برای مثال، مجازات جرم اکراه در قتل، حبس ابد می‌باشد. البته این گونه حبس، از نوع زندان تعزیری است.

حبس تعزیری درجه 2 چیست؟

حبس تعزیری درجه 2 یعنی، حکم زندان بین 15 تا 25 سال است. بر اساس ماده 9 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، «در صورتی که محکومین به حبس درجه 2 ، درجه 3 و درجه 4، یک چهارم از مدت حبس خود را گذرانده باشند می توانند از دادگاه درخواست کنند تا در محدوده مشخصی با استفاده از جی پی اس و سیستم نظارت الکترونیک آزاد شوند.»

به موجب ماده 62 قانون مجازات اسلامی: «در جرایم تعزیری از درجه پنج تا درجه هشت، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به حبس را بارضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی قرار دهد.»

حبس تعزیری درجه 3 چیست؟

حبس درجه 3 یعنی حکم زندان بيشتر از 10 تا 15 سال است. یکی از جرایمی که مستوجب مجازات حبس درجه 3 می‌باشد، جعل مهر یا امضای رهبری یا روسای سه قوه، آدم ربایی و راهزنی است.

بر اساس ماده 8 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، « در صورتی‌که محکومین به حبس درجه 2، درجه 3 و درجه 4 یک چهارم از مدت زمان محکومیت خود را گذرانده باشند و شرایط ماده 57 قانون مجازات اسلامی نیز فراهم باشد، می‌توانند حکم نیمه آزادی را از دادگاه دریافت کنند.»

در ماده 57 قانون مجازات اسلامی، آمده است:

«در حبس‌های تعزیری درجه پنج تا هفت دادگاه صادر کننده حکم قطعی می‌تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه‌های، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. همچنین محکوم می‌تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانونی، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا نماید و دادگاه موظف به رسیدگی است.»

ماده 57 قانون مجازات اسلامی

حبس تعزیری درجه 4 چیست؟

حبس تعزیری درجه 4 یعنی، حکم زندان تعزیری بيشتر از 5 تا 10 سال است. یکی از جرایمی که مجازات آن‌ها حبس درجه 4 است سوء قصد به جان رهبر یا مقامات جمهوری اسلامی، خرید و فروش و تقلب سکه و بر هم زدن نظم عمومی است.

بر اساس ماده 11 قانون مجازات کاهش جرایم تعزیری: «حداقل و حداکثر مجازات‌های حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرایم قابل گذشت به نصف تقلیل می‌یابد.»

حبس تعزیری درجه 5 چیست؟

حبس تعزیری درجه 5 برابر حکم زندان تعزیری بيشتر از 2 تا 5 سال است. قاضی قادر است مرتکبین به جرایمی اعم از کیف‌ قاپی، جیب بری یا آتش زدن منازل یا اموال سایرین را محکوم به حبس درجه 5 نماید.

به موجب ماده 57 قانون مجازات اسلامی:

«در حبس‌های تعزیری درجه پنج تا هفت دادگاه صادر کننده حکم قطعی می تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفه‌های، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. همچنین محکوم می تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانونی، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا نماید و دادگاه موظف به رسیدگی است.»

حبس تعزیری درجه 6 یعنی چه ؟

حکم زندان تعزیری درجه 6 یعنی حبس بيشتر از 6 ماه تا 3 سال است. حکم زندان تعزیری جرایمی اعم از جعل اسناد غیر رسمی و ورشکستگی به عمد از نوع حبس درجه 6 می‌باشد.

بر اساس ماده 68 قانون مجازات اسلامی: «مرتکبان جرایم غیرعمدی به مجازات جایگزین حبس محکوم می‌گردند مگر اینکه مجازات قانونی جرم ارتکابی بیش از دو سال حبس باشد که در این صورت حکم به مجازات جایگزین حبس، اختیاری است.»

حبس تعزیری درجه 7 چیست؟

حکم زندان درجه 7 از 91 روز تا 6 ماه است. همچنین اگر مجازات یک جرم طبق هیچ یک از درجات مجازات‌های تعزیری نبود، آن مجازات درجه 7 تلقی می‌شود. در صورتی که محکومان مجازات حبس درجه 7، پیشینه محکومیت کیفری به بعضی از جرایم را نداشته باشند، حکم زندان ایشان قابل تبدیل به مجازات‌های جایگزین حبس، یعنی خدمات عمومی، جریمه نقدی، محرومیت از حقوق اجتماعی و از قبیل است.

مطابق با ماده 66 قانون مجازات اسلامی: «مرتکبان جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس است به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می گردند مگر اینکه به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری به شرح زیر باشند و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد.»

حبس تعزیری درجه 8 چیست؟

زندان درجه 8 تعزیری معادل با حبس تا 3 ماه است. بر اساس قانون مجازات اسلامی محکومان به حبس درجه 8 ، به جای سپری کردن محکومیت خویش در حبس، محکوم به مجازات‌های جایگزین زندان، اعم از خدمات عمومی، جریمه نقدی و… خواهند شد.

به موجب ماده 65 قانون مجازات اسلامی: «مرتکبان جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها سه ماه حبس است به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می‌گردند.»

جمع بندی

همان‌طور که در مطالب فوق توضیح دادیم حبس تعزیری از جمله مجازات‌های تعزیری می‌باشد که میزان آن در شرع تعیین نشده است و مقنن میزان مجازات آن را مشخص نموده است. حبس تعزیری به 8 درجه دسته‌بندی شده است که حبس تعزیری درجه 1 سخت‌ترین و حبس درجه 8 سبک‌ترین آن‌ها است.