برائت نامه پزشکی چیست ؟
افراد بسیاری روزانه با پزشک و بیمارستان در ارتباط هستند و از روال دریافت رضایت نامه از بیمار قبل از هرگونه اقدامی مانند جراحی توسط پزشک آگاهی دارند.در ادامه نکات بیشتری درباره رضایت نامه و برائت نامه پزشکی را بررسی خواهیم کرد.
یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که برای هر انسانی ممکن است رخ دهد در خطر افتادن سلامتی شخص است. با وجود آن که تکنولوژی و علم پزشکی بسیار پیرفت کرده است با این حال هنوز هم افراد دچار بیماری می شوند و برای درمان خود باید به دکترها و بیمارستان‌ها مراجعه کنند.
بسیاری از بیماری‌هایی بودند که در گذشته جان بسیاری از افراد را می گرفتند ولی اکنون تبدیل به یک بیماری ساده شده‌اند که با کمک چند قرص حل می شود و البته که این روند ادامه دارد زیرا بیماری‌هایی در هر دوره ایجاد می شود که درمانی نداشته و تا زمانی که دارمان و دارویی برای آن پیدا شوود جان افراد زیادی را ممکن است بگیرد.
مانند بیماری کووید 19 که به تازگی آمده ولی جان افراد بسیار زیادی را در سرتاسر دنیا گرفته است. برخی از بیماری‌های نیز ممکن است بر اثر ناپرهیزی افراد ایجاد شود مانند قند، چربی و… .
با این حال علم پزشکی به حدی پیشرفت نموده است که سخت‌ترین جراحی‌ها نیز بسیار سریع تموم می شود و بیمار می تواند با طی کردن دوره نقاهتی کوتاه، سلامت خود را باز پس گیرد.
اما در این میان ممکن است برخی اشتباهات نیز از سوی پزشکان و مسئولین بیمارستان سر بزند که خسارات جبران ناپذیری به بار آورد و منجر به مرگ بیمار شود. در این حالات ممکن است در شرایطی بتوان پزشک را مقصر دانست و از او جبران خسارت دریافت کرد.
لذا افراد باید با مفهوم برائت نامه و رضایت نامه که پزشکان دریافت می کنند برای آن که خود را از تقصیر دور نمایند آشنا باشند. از همین رو موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان این مقاله را تهیه نموده است تا افراد بیشتر با برائت نامه و رضایت نامه پزشکی آشنا شوند و تفاوتی که میان این دو وجود دارد را بشناسند.
فرم رضایت نامه و برائت نامه پزشکی
کسب رضایت به چه معناست؟
پزشکان به هنگام معالجه کردن مریض از او و یا همراه او کسب رضایت می کنند. کسب رضایت به این معناست که مریض یا همراهش به دکتر اجازه دخالت و معالجه بدهند.
بیمار این حق را دارد که پس از آن که پزشک وی را معالجه نمود اطلاعات مربوط به بیماری خود را به دست آورده و در صورتی که مایل بود به دکتر اجازه دهد روند معالجه و درمان را شروع کند و اگر تمایلی نداشت از درمان کردن به وسیله دکتر جلوگیری کند.
این اخذ رضایت از یبمار گاهی به صورت صریح انجام می گیرد و گاهی نیز به صورت غیرصریح. کسب رضایت صریح مانند این که بیمار برای آن که عملی انجام دهد برگه رضایت نامه را کتبا امضا کند و رضایت غیرصریح نیز مانند این که بیمار عملی انجام دهد که نشان از رضایت او برای شروع روند درمان دارد مانند آن که قرصی که دکتر می دهد را می خورد و مانند آن.
در پروسه کسب رضایت بیمار، نباید طوری با او رفتار شود که حس کند اراده و اختیاری برای رضایت دادن و یا رضایت ندادن ندارد و مجبور است کاری که دکتر و پرستار به او می گویند انجام دهد.
رضایت نامه چیست؟
وکیل جرایم پزشکی در اصفهان بیان می کند رضایت نامه برگه‌ای است که بیمار پیش از آن که اقدامی در جهت درمان او صورت بگیرد باید آن را امضا کند. به موجب این رضایت نامه بیمار از خطراتی که ممکن است در روند درمان برای او ایجاد شود و تمامی ریسک‌ها و راه‌های درمانی اطلاع می یابد.
وکیل اصفهان اضافه می کند از آن جایی که رضایت نامه یک سند معتبر است، به هنگام تنظیم محتویات آن باید نکات قانونی رعایت گردد.
از همین جهت هم کسی که اقدام به کسب رضایت می کند لازم است شرایط خاصی داشته باشد و هم کسی که رضایت نامه را امضا می کند باید از مفاد آن اطلاع داشته باشد.
کسب رضایت در ایران اصولا به این شکل است که بیمارستان یا مرکز درمان به نمایندگی از سوی پزشک، مجوزهایی که برای شروع پروسه درمان لازم است را اخذ می کند و آن را در فرم چاپی به بیمار و یا همراه او می دهد، شخص بیمار و یا همراه او نیز پس از آن که مفاد فرم چاپی را مطالعه نمود، آن را امضا می کند. لازم به ذکر است که در خصوص اقدامات غیرقانونی مانند سقط جنین نمی توان رضایت نامه دریافت کرد.
برائت نامه پزشکی چیست؟
همه ما می دانیم که برائت در لغت به معنای معاف شدن و رها شدن است. برائت نامه برگه‌ای است که بیمار و یا همراه او پیش از آن که وارد اتاق عمل شود آن را امضا می کند تا به وسیله آن مسئولیت کیفری از پزشک دور شود.
ماده 495 قانون مجازات اسلامی در این خصوص مقرر داشته است:
« هر گاه پزشک در معالجاتی که انجام میدهد موجب تلف یا صدمه بدنی شود، ضامن دیه است مگر آن که عمل او مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا اینکه قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیری هم نشود و چنانچه اخذ برائت از مریض به دلیل نابالغ یا مجنون بودن او معتبر نباشد یا تحصیل برائت از او به دلیل بیهوشی و مانند آن ممکن نشود، برائت از ولی مریض تحصیل میشود. تبصره 1) در صورت عدم قصور یا تقصیر پزشک در علم و عمل برای وی ضمان وجود ندارد هرچند برائت اخذ نکرده باشد.»
ماده 495 قانون مجازات اسلامی
در بند ج از ماده 158 قانون مجازات اسلامی که موارد رافع مسئولیت کیفری را نام برده مقرر شده است که:
« هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی وی و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام می شود. در موارد فوری اخذ رضایت ضروری نیست.»
به موجب این بند اگر شرایطی که در آن ذکر شده رعایت گردد، پزشک مسئولیت کیفری نخواهد داشت حتی اگر به بیمار خسارتی وارد شده باشد. البته که اخذ رضایت نامه از بیمار و یا ولی او برای مشمول شدن این بند ضرورت دارد.
اما شرایطی که باید وجود داشته باشد تا پزشک مشمول این بند شود عبارات است از:
عمل جراحی که پزشک انجام می دهد باید مشروع باشد به این صورت که بیمار به بیمارستان یا مراکز درمانی مراجعه کرده باشد و پزشکی نیز اقدام به درمان او کند. نباید فراموش کرد که پزشک باید مجوز طبابت معتبری داشته باشد.
شرط دیگر این است که پزشک اقدام به اخذ رضایت نامه از خود شخص بیمار و یا اولیای او کند، اولیای بیمار شامل پدر و مادر و یا قیم و وکیل می شود. با این حال همانطور که در بند مذکور بیان شد اگر شرایط ضروری وجود داشت که بیمار باید فورا دست به درمان می زد، کسب رضایت ضرورتی ندارد.
زیرا ممکن است هدر دادن وقت برای کسب رضایت موجب ورود خسارت به بیمار شود مانند شرایطی که آپاندیس بیمار دچار ترکیدگی شده است.
پزشک در زمان عمل کردن و معالجه باید کاملا موازین فنی و علمی را عایت کند زیرا اگر پزشکی دو شرط پیشین را رعایت کند ولی به موازین فنی و علمی بی توجه باشد، در صورت بروز خسارتی، مسئول شناخته می شود.
برائت نامه معتبر چه شرایطی باید داشته باشد؟
• برائت نامه‌ای که پزشک از بیمار دریافت می کند باید متنی ساده، روشن و به دور از هرگونه ابهامی داشته باشد و در آن از اصطلاحات پزشکی که هرکسی متوجه نمی شود، استفاده نگردد.
• همچنین شخص بیماری که برائت نامه را امضا کرده و اثر انگشت می زند باید عاقل و بالغ باشد زیرا گرفتن برائت نامه از مجنون و صغیر باطل است.
• برائت نامه نباید به زور از بیمار گرفته شود بلکه وی باید رضایت کامل داشته باشد.
• اگر بیمار در شرایطی قرار داشت که قادر به امضا کردن برائت نامه نبود، این اولیا و یا قیم و وکیل او است که باید اقدام به امضای برائت نامه کند.
• البته در صورتی که نه بیمار در شرایط امضا کردن بود و نه اولیای او حضور داشتند طبق بند ج ماده 158 که ذکر کردیم، اخذ رضایت ضرورت ندارد و پزشک ضامن محسوب نمی شود.
رضایت نامه و برائت نامه چه تفاوتی دارند؟
بهترین وکیل اصفهان در جواب این سوال بیان می کند چنانچه پزشک تنها اقدام به اخذ رضایت نامه کند، اگر پروسه درمان او منتهی به مرگ و یا نقص عضو و خسارت مالی شود، ضامن به حساب می آید، در صورتی که اگر برائت نامه اخذ کند در پروسه درمان چنانچه اتفاقات مذکور رخ دهد، پزشک ضامن نخواهد بود.
البته نکته‌ی قابل توجهی که وجود دارد این است که اگر دکتر اقدام به اخذ برائت نامه کرده باشد و کاری خارج از موازین فنی و علمی انجام دهد که باعث خسارت به بیمار شود مسئول خواهد بود و وجود برائت نامه مسئولیت او را سلب نمی کند.
کلام آخر
در پایان این مقاله باید بگوییم رضایت نامه زمانی گرفته می شود که پزشک می خواهد معالجه را شروع کند پس بیمار و یا اولیاء او با دادن رضایت نامه به دکتر اجازه می دهند روند درمان را آغاز کند. برائت نامه نیز زمانی گرفته می شود که دکتر تصمیم می گیرد عمل جراحی بر روی بیمار انجام دهد درنتیجه از او برائت نامه‌ای میگیرد که اگر مشکلی ایجاد شد، پزشک مسئول نخواهد بود.