مستثنیات دین چیست؟ محل کار جز مستثنیات دین است؟! حامد امیری

مستثنیات دین را میتوان این گونه تعریف کرد : در مواردی که یک شخص به موجب حکم قطعی دادگاه محکوم می‌شود به پرداختن وجهی به دیگری، این حکم از راه اجرای احکام دادگاه به او ابلاغ شده و شخص موظف است که در مدت ده روز از تاریخ ابلاغ، اقدام به پرداخت آن کند.

در صورتی که فرد اقدامی در این خصوص انجام ندهد، طلبکار می‌تواند اموال او را به دادگاه معرفی کرده و با گرفتن دستور توقیف آنها و یا از راه فروش آنها، طلب خود را دریافت کند.

با این وجود یکسری از اموال وجود دارند که از این قاعده مستثنی هستند. و به بیان دیگر قابل توقیف و یا فروش برای پرداخت وجه بدهی نیستند.

به این اموال “مستثنیات دین” گفته می‌شود که در مقاله پیش رو موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان تلاش کرده است تا مفهوم مستثنیات دین را به طور کامل توضیح داده و به جزئیات آن بپردازد.

معنی مستثنیات دین چیست؟

همانطور که در فوق اشاره کردیم و آن چنان که از نام مستثنیات دین نمایان است، به هنگام توقیف کردن اموال مدیون، استثنائاتی وجود دارد که قانون گذار جهت حمایت از مدیون در قوانینی از قبیل ماده ۵۲۳ قانون آیین دادرسی مدنی، ماده ۶۵ قانون اجرای احکام مدنی، ماده ۶۱ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی آن را آورده است، اما معیار مستثنیات دین در هر قانون متفاوت از دیگری است.

اما وکیل خبره اصفهان در تعریف مستثنیات دین می‌گوید: آن دسته از اموال مدیون که برای امرار معاش و تامین کردن مایحتاج اولیه برای زندگی خود و خانواده اش لازم است، اعم از آن که منقول باشد یا غیرمنقول، مستثنیات دین نام دارد.

هنگامی که طلبکاری درخواست توقیف اموال مدیون را می‌دهد، مستثنیات دین در فهرست اموال قابل توقیف نخواهد شد و به منظور حمایت از مدیون تقاضای طلبکار برای توقیف آنها مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد.

چه مواردی در شمول مستثنیات دین است؟

حالا که با معنا و مفهوم مستثنیات دین آشنا شدیم، بهتر به انواع و مصادیق آن شناخت پیدا کنیم تا بیشتر و بهتر این مفهوم را درک کنیم.
بر اساس ماده ۲۴ قانون جدید نحوه‌ی محکومیت‌‌های مالی مستثنیات دین فقط شامل موارد زیر می‌شود:

الف) مستثنیات دین منزل مسکونی:

که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد این امکان برای مدیون وجود دارد که یک ملک مسکونی متناسب با شأن خود تحت عنوان مستثنیات دین داشته باشد ، ولی با این شرط که مدیون بتواند ثابت کند توانایی پرداخت یکجای بدهی خود را ندارد.

به طور مثال چنانچه مدیون بدهی به مبلغ ۷۰۰ میلیون تومان داشته باشد و در خانه ای زندگی بکند به ارزش ۵۰۰ میلیون تومان، باید خانه اش را بفروشد و پس از فروش ملک، بخشی از مبلغ خانه به مدیون بازگشت داده می‌شود تا بتواند به وسیله این پول خانه ای جهت سکونت خود و خانواده اش فراهم نماید اعم از خرید یا اجاره و باقی مانده آن به طلبکار جهت پرداخت قسمتی از بدهی داده می‌شود.

اما نکته مهمی که وجود دارد این است که متناسب بودن ارزش ملک با بدهی رعایت شود. مثلاً اگر مدیون ۲۰۰ میلیون تومان بدهی داشته باشد، اما مستاجر بوده و مبلغ ودیعه اش نزد موجر ۳۰ میلیون تومان است، در چنین حالتی طلبکار قدرت و توان توقیف کردن مبلغ ودیعه را ندارد چون ملک اجاره ای جزء مستثنیات دین وی است.

اما اگر واحدی بدون استعلام گرفتن از دارایی مدیون، ملک او که از مستثنیات دین است را توقیف کند، مدیون این امکان را دارد که به واحد اجرا مراجعه کرده و برای اینکه مالی که جزو مستثنیات دین بوده را توقیف کرده اند، اعتراض کند.

ب) اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج:

ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است گفتیم که ممکن است خانه مدیون جزو مستثنیات دین او باشد، اما این خانه اگر بی اثاثیه باشد برای مدیون و خانواده اش ایجاد سختی و مشقت می‌کند.
این اثاثیه اولیه زندگی که شامل، گاز، تلویزیون، یخچال، فرش، مبلمان، وسایل آشپزخانه و … می شود از اموال مستثنی هستند و بوسیله قاضی اجرای احکام یا مرجعی که توقیف می‌کند، تعیین خواهد شد.
به عنوان نمونه امکان دارد فرش مدیون از جنس ابریشم بوده و مبلغ آن بیشتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد در این حالت این فرش برای رفع احتیاج مدیون نیست و با معرفی آن، توقیف شده و به فروش می‌رسد.
مواد خوراکی از قبیل برنج، حبوبات، آرد و… نیز از مستثنیات دین بوده و توقیف نخواهد شد. اما به میزانی که در عرف قابل نگهداری باشد، اما یک تن برنج مازاد بر احتیاج بوده و اضافه آن توقیف می‌شود.

ت) کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی:

برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها کتاب و ابزار های علمی یک محقق داخل در مستثنیات دین می‌شود و شامل مواردی از قبیل کتاب‌ها، تجهیزات آزمایشگاهی، کامپیوتر، و دیگر امکانات پژوهشی می‌شود که قاضی اجرای احکام، آن را مشخص می‌کند.
پس امکان توقیف کردن کتب و تجهیزات علمی یک پژوهشگر وجود ندارد به این خاطر که مقنن آنها را در دسته مستثنیات دین قرار داده است.

ث) وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاصی

که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است این بند از مستثنیات دین، بسیار کلی بیان شده است و قاضی این اختیار را دارد که هر ابزاری را ابزار کسب و کار حساب کند و یا برعکس هر ابزاری را ابزار کسب و کار حساب نکند، در حقیقت برای تشخیص این بند هم از معیار نوعی و هم از معیار شخصی استفاده می‌شود.
به طور مثال اگر فرد مدیونی خودرویی داشته باشد، با این که خودرو از مستثنیات دین نیست اما چنانچه فرد به وسیله این خودرو انرار معاش کند، ممکن است داخل در مستثنیات شود.
اما در جایی که یک مغازه دار مدیون شده باشد و بر فرض بدهی او ۵۰ میلیون تومان باشد اما اجناس داخل مغازه اش ۳۰۰ میلیون تومان ارزش داشته باشد، از اجناس او تا مقدار ۵۰ میلیون تومان توقیف خواهد شد و فروشنده این امکان را ندارد که با استناد به این بند از توقیف آن اجناس جلوگیری کند.

ح) تلفن مورد نیاز مدیون «آیا سیم کارت جزء مستثنیات دین است»

این بند از قانون هم شامل تلفن همراه و هم شامل تلفن ثابت می‌شود و در مورد این بند باید معیار نوعی رعایت شود. مثلاً در صورتی که مدیون خط همراه یا ثابتی داشته باشد که به دلیل رند بودن یا قدیمی بودن، گران قیمت باشد، به طور حتم توقیف شده و به فروش خواهد رسید. به این دلیل که داشتن خط رند برای مدیون از احتیاجات نیست و با یک سیم کارت ارزان تر نیز اموراتش می‌گذرد.

ج) مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود:

مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

در بند الف به صورت مختصر به این بند اشاره کردیم ولی در این بند مفصل تر توضیح می‌دهیم. برای تحقق این بند از ماده ۲۴ قانون نحوه‌ی اجرای محکومیت‌های مالی سه شرط بباید جود داشته باشد.

که این سه شرط بدین ترتیب است:

• • چنانچه فقدان مبلغ ودیعه یا پیش باعث افزایش اجاره بها شود و این امر باعث شود که مدیون در تامین احتیاجات خود و امرار معاش دچار سختی و مشقت شود.
• • اگر مدیون به اجاره کردن ملکی احتیاج داشته باشد، به عبارت دیگر در موردی که مدیون از پیش خانه داشته و دارای خانواده باشد، احتیاج دارد که خانه ای اجاره کند تا مسکن آنها و خودش تامین شود، اما در صورتی که فرد مجردی پیش از مدیون شدن در خانه والدین خود زندگی می‌کرد اما اکنون خانه ای اجاره کرده است، نشان از عدم احتیاج او به آن خانه است چون می‌تواند به خانه والدین خود برگردد و تنها برای خارج شدن مبلغی از پول از دسترس طلبکاران است که اقدام به اجاره کردن خانه ای کرده است.
• • ملکی که مدیون اجاره می‌کند نباید بالاتر از شأن او باشد، به این معنی که اگر مدیون خانه ای در شمال شهر و در بهترین منطقه اجاره کرد، نمی‌تواند که ادعا کند این خانه با آن مبلغ ودیعه زیاد، از مستثنیات دین محسوب می‌شود.

مواردی که در فوق تک به تک نام برده و توضیح دادیم از مصادیق مستثنیات دین است که مدیون این امکان را دارد که اگر یکی از اموالش که طبق موارد بالا در دسته مستثنیات دین بود توقیف شد، از توقیف رها کند و یا آن که از توقیف کردن آنها ممانعت کند.

مشاوره با وکیل جهت مستثنیات دین:

موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان با ارائه دادن بهترین خدمات حقوقی به مراجعه کنندگان، این امکان را برای شما عزیزان فراهم کرده است که جهت اخذ مشاوره و اعطای وکالت در تمامی زمینه‌های حقوقی و کیفری به وی مراجعه کرده و این اطمینان را کسب کنید که وکیلی متخصص تمام تلاش خود را جهت احقاق حق شما به کار خواهد گرفت.