مدت زمان تخمینی مطالعه: 10 دقیقه
شرط ارث در عقد موقت چگونه است
ارث در عقد موقت یکی از اصطلاحات علم حقوق است و در رابطه با ارث بردن فرد در عقد ازدواج با مدت معلوم بحث میکند. اساس عقد موقت، ارث نبردن زوجین از همدیگر می‌باشد؛ ولی آیا امکان شرط ارث وجود دارد یا خیر، دو نظریه متفاوت وجود دارد.
نظریه نخست که موافق قول معروف در فقه امامیه می‌باشد، جواز این شرط است. نظریه عده‌ای از حقوق‌دانان نیز عدم جواز شرط ارث در نکاح موقت است.
ارث زن و مرد و شرایط و نحوه ارث بردن ایشان از هم یکی از موضوعاتی است که در حال حاضر مطرح می‌گردد و به خاطر استفاده یکسانی که در دعاوی خانوادگی دارد، بسیار حائز اهمیت است.
حامد امیری وکیل حقوقی در اصفهان نیز در این نوشتار تصمیم دارد در خصوص میزان ارث هر یک از زوجین در صورت فوت دیگری و شرایط و ویژگی‌های آن صحبت کند.
اگر مایل هستید در این زمینه اطلااعاتی بدست آورید حتما این مقاله را تا پایان مطالعه نموده و در پایان نظرات و تجربیات خود را در این خصوص با ما به اشتراک بگذارید.
در مقاله قبل تقسیم سهم ارث زن از شوهر را مورد بررسی قرار دادیم
شرط توارث در نکاح موقت
در ازدواج موقت، زوجین برحسب قاعده از هم ارث نمی‌برند. این موضوع به روشنی از ماده ۹۴۰ قانون مدنی قابل درک می‌باشد، اما این سوال پیش می‌آید که آیا می‌توان در عقد ازدواج موقت، شرط کرد که زن و مرد از هم ارث ببرند.
زیرا عقد موقت هم همچون عقد دائم میان زوجین قرابت سببی ایجاد میکند. حقوق‌دانان در جواب این سوال دو نظر متفاوت ارائه کرده‌اند:
دیدگاه جواز شرط ارث
عده‌ای از حقوق‌دانان بر این باورند که، اگرچه در ماده 940 قانون مدنی مقرر شده است که:
«زوجین که زوجیت آن‌ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می‌برند»، اما حکم این ماده، با استناد به ماده ۱۰ قانون مدنی بدین معنا نیست که زوجین در عقد موقت، قادر نیستند شرط وراثت قرار دهند. بنابراین عدم ارث بردن در عقد موقت، مختص به زمانی می‌باشد که مسئله ارث در آن مورد بحث نباشد و اکثرا هم این‌گونه است.
دیدگاه عدم جواز شرط ارث
عده‌ای دیگر از حقوق‌دانان بر این باورند که در عقد موقت نمی‌توان چنین شرطی برقرار کرد. زیرا نتیجه این شرط چنین می‌شود که، زن یا مرد منقطعه که عرفا جزء ورثه محسوب نمی‌شود، به جمع آن‌ها افزوده شود.
حال اینکه قوانین ارث یکی از قوانین آمره هستند که اشخاص به هیچ عنوان نمی‌توانند مغایر با آن توافق نمایند و با میل خود فردی را از جمع وراث خارج کرده و یا به آن بیافزایند.
شرایط ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر چیست؟
حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری در پاسخ می‌گوید: به این منظور که زوج و زوجه از یکدیگر ارث ببرند، مستلزم وجود شرایطی است و با رعایت این شرایط است که امکان ارث بردن زوجین از هم برقرار خواهد شد. این شرایط عبارت است از:
الف) زوج و زوجه در عقد دائم یکدیگر باشند:
به موجب ماده ۹۴۰ قانون مدنی، «زوجین که زوجیت آن ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می‌برند». بنابراین براساس این ماده شروط توارث عبارتند از: وجود ازدواج در موقع فوت و دائمی بودن زوجیت.
زیرا در عقد موقت زوج و زوجه از هم ارث نمی‌برند، حتی در صورتی‌که میان آن‌ها شرط ارث بردن را قرار داده شده باشد این شرط باطل است و بدون تاثیر است. بدین معنا که زوج و زوجه‌ای که در عقد موقت هستند، از هم ارث نمی‌برند حتی چنانچه شرط کرده باشد.
چون شرط توارث در عقد موقت به خاطر اختلاف با قواعد آمره، ارث نامشروع و بی اعتبار است. یعنی دائمی بودن عقد میان زوجین جزء قواعد آمره می‌باشد و امکان توافق مغایر با آن وجود ندارد.
ب) در زمان مرگ زوج یا زوجه رابطه زوجیت برقرار باشد:
از جمله شروط ارث بری زوجین از هم این می‌باشد که در موقع مرگ رابطه زوجیت میان آن‌ها برقرار باشد.
در این مورد دو استثنا وجود دارد. یعنی در مواردی حتی چنانچه رابطه زناشویی میان آن‌ها برقرار نباشد همچنان زوج و زوجه از یکدیگر ارث خواهند برد. این استثنائات شامل طلاق رجعی و طلاق زوجه در حالت مرض متصل به فوت زوج.
پ) رابطه زناشویی بنابه دلایلی نظیر فسخ ازدواج یا طلاق از بین نرفته باشد:
مضاف‌بر این که نیاز است در موقع فوت رابطه زوجیت میان زوج و زوجه برقرار باشد، مستلزم آن است که این رابطه به دلایلی نظیر طلاق یا ابطال ازدواج به دلیل برقرار شدن شرایط ابطال مانند عیب یکی از زوجین، تخلف از شرط صفت و سایر دلایل از بین نرفته باشد.
طلاق رجعی و ارث بری زوج و زوجه از یکدیگر
همان‌گونه که حامد امیری وکیل طلاق در اصفهان به این نکته اشاره میکند: از جمله استثنائات در خصوص ارث بردن زوج و زوجه از همدیگر طلاق رجعی است.
طلاق رجعی طلاقی است که در آن در ایام عده امکان رجوع و بازگشت شوهر به زوجه برقرار می‌باشد. بنابه همین دلیل شوهر در ایام عده طلاق رجعی موظف خواهد بود زوجه را در منزل خود قبول کند همچنین نفقه وی را پرداخت کند.
بنابراین در طلاق رجعی کماکان زوج و زوجه از امدیگر ارث می‌برند. قانون مدنی در ماده ۹۴۳ در این مورد چنین بیان میکند:
« اگر شوهر زن خود را به طلاق رجعی مطلقه کند هر یک از آن‌ها که قبل از انقضای عده بمیرد دیگری از او ارث می‌برد. لیکن اگر فوت یکی از آن‌ها بعد از انقضای عده بوده و یا طلاق بائن باشد از یکدیگر ارث نمی‌برند.»
میزان سهم الارث زوج و زوجه از یکدیگر چقدر است؟
اکنون که با شروط توارث زوجین از یکدیگر آشنا شدیم نیاز است بدانیم، زوج و زوجه به چه میزان از هم ارث خواهند برد. در میزان سهم الارث زوج و زوجه تفاوت‌هایی وجود دارد. همچنین چنانچه زوج و زوجه فرزندی داشته باشند و یا فرزند نداشته باشند در میزان سهم الارث ایشان تاثیرگذار می‌باشد.
در صورتی‌که زوج همسران متعدد داشته باشد نیز در مقدار سهم الارث زوجه یا زوجه‌ها تغییراتی ایجاد میکند که در ادامه به تفکیک و بررسی آن می‌پردازیم.
فوت زوجه و فرض نداشتن فرزند
چنانچه زوجه فوت کند و فرزند یا فرزندانی نداشته باشد، مرد نیمی از دارایی زوجه را به ارث می‌برد. و باقی‌مانده آن هم به حاکم خواهد رسید و چنانچه زوجه ورثه دیگری مثل پدر و مادر هم نداشته باشد مابقی دارایی زوجه برای زوج خواهد بود.
ارث در عقد موقت: حقوق و مسائل حقوقی
در صورتی‌که زوجه بمیرد و اولاد یا حتی نوه داشته باشد، (زیرا اولاد اولاد هم در صورت نبود والدین خویش نایب ایشان می‌شوند و مثل آن‌ها ارث می‌برند) چنانچه پدر و مادر داشته باشد، سهم ایشان داده خواهد شد و سپس زوج یک چهارم دارایی زوجه را به ارث می‌برد.
جوانب حقوقی ارث در ازدواج موقت
چنانچه زوج فوت کند و اولادی نداشته باشد، زوجه یک چهارم دارایی زوج را به ارث خواهد برد. اما در صورتی‌که مرد فوت کند و به غیر از زوجه وارث دیگری هم نداشته باشد، زوجه بازهم یک چهارم را به ارث می‌برد و مابقی اموال زوج تحت عنوان دارایی بدون ورثه به بیت المال می‌رسد.
همچنین در مقاله قبل اشاره شده بود به ارث فرزند در ازدواج موقت چگونه خواهد بود
ارث در ازدواج موقت: مسائل اجتماعی و فرهنگی
در صورتی‌که زوج فوت کند و اولاد و نوه داشته باشد، زوجه یک هشتم دارایی شوهر را به ارث خواهد برد و اگر زوجه پس از فوت شوهر خویش پیش از تقسیم اموال فوت کند، سهم الارث زوجه به وراث او تعلق می‌گیرد.
مواردی که زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند چیست؟
براساس قانون با رعایت شروطی زوجه و زوج از یکدیگر ارث نمی‌برند که این شروط به شرح ذیل است:
- – در عقد موقت، زوج و زوجه به هیچ عنوان از یکدیگر ارث نمی‌برند حتی در صورتی‌که شرط کرده باشند.
- – در صورتی‌که هر کدام از زوجه و زوج مسلمان و دیگری کافر باشد، کافر از مسلمان ارث نخواهد برد، اما مسلمان از کافر ارث می‌برد.
- – در صورتی‌که هر کدام از زوجه و زوج، دیگری را به قتل رساند از ارث او محروم می‌گردد. زیرا به موجب ماده ۸۸۰ قانون مدنی از جمله موانع ارث بردن قتل مورث می‌باشد. و اگر فردی مورث را به عمدا بکشد، از ارث وی محروم می‌گردد. از جمله اینکه شخصاً کشته باشد یا با همکاری و یاری دیگری.
- -در صورتی‌که میان زوجه و زوج لعان برقرار گردد نیز مانع از ارث‌بری آن‌ها از هم می‌شود. لعان به این معنا است که زوج اولاد منسوب به خویش را نفی کند و مدعی شود این فرزند متعلق به وی نیست و زوجه او مرتکب زنا گردیده است.
– به موجب ماده 945 قانون مدنی، «اگر مردی درحال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض، قبل از دخول بمیرد زن از او ارث نمی‌برد.» اما در صورتی‌که پس از دخول و بعد از درستی از آن مرض فوت کند، زوجه از وی ارث می‌برد. چنانچه زوج در حالت بیماری زوجه‌ای را به عقد خود درآورد و پیش از اینکه با وی رابطه جنسی داشته باشد به دلیل آن بیماری فوت کند، زوجه از وی ارث نمی‌برد.
اگر هم سوال خاصی مد نظرتون بود میتونین از وکیل باتجربه ارث در اصفهان مشورت بگیرین
کلام آخر
همان‌طور که در مطالب فوق بیان کردیم فقط زوج و زوجه‌ای از یکدیگر ارث می‌برند که نکاح ایشان دائمی باشد. بنابراین چنانچه رابطه عقد موقت میان زوجین برقرار باشد، ایشان از همدیگر ارث نمی‌برند.
حتی با قرار شرط ارث بری ضمن ازدواج موقت نیز، این شرایط را نمی‌توان تغییر داد. همچنین باید نکاح دائم میان زوجین در هنگام فوت هر کدام نیز، کماکان برقرار باشد و چنانچه ایشان از یکدیگر طلاق گرفت باشند، از هم ارث نمی‌برند، جز آن‌که طلاق از نوع رجعی باشد.