قصاص عضو چیست؟ شرایط محقق شدن قصاص

تفاوت قطع عضو با قصاص عضو؟!

قصاص عضو یا به طور کلی قصاص یکی از مجازات هایی که از گذشته در تمامی جوامع و امروزه نیز در برخی از جوامع وجود دارد است. قصاص به دو نوع تقسیم میشود قصاص نفس و قصاص عضو!

قانون بسته به نوع جرم ارتکابی، مجازات های مختلفی را پیش بینی کرده است. عمده مجازات ها در قانون ناشی از این تقسیم بندی است. مجازات تعزیری، حدی و دیه و قصاص از انواع مجازات های اساسی است که در قوانین مربوط به هر یک از آنها در قانون تصریح شده است. چیزی که همه ما به وفور آن را شنیده‌ایم اصطلاح «قصاص» است.

قصاص نیز یکی از مجازات های اصلی در نظر گرفته شده در قانون است، اما اکثر افراد قصاص را با اعدام اشتباه می گیرند و فرق بین اعدام و قصاص را نمی دانند. لذا در این مقاله به بررسی انواع قصاص و شرایط اعمال قصاص می‌پردازیم.

شرایط محقق شدن مجازات قصاص

برای آن که مجازات قصاص تحقق پیدا کند لازم است شرایطی وجود داشته باشد که وکیل کیفری در اصفهان شرایط را بدین ترتیب بیان می کند:

1. مساوی بودن در دین

یکی از شرایطی که برای ثابت شدن قصاص لازم است وجود داشته باشد این است که مرتکب و مجنی علیه دارای دین یکسانی باشند. البته در تبصره ی همین ماده بیان شده است که مسلمان نبودن مرتکب مانع از قصاص نیست.

به دیگر بیان اگر مرتکب مسلمان بوده و مجنی علیه کافر باشد، قاتل مسلمان قصاص نخواهد شد. و یا اگر کافر باشد و سپس مسلمان شود دیگر نمی توان او را قصاص کرد. البته باید متذکر شد که در تمامی این حالات دیه همچنان بر عهده ی قاتل است و همچنین این امکان وجود دارد که برای او حبس تعزیری در نظر گرفت.

2. فقدان رابطه‌ی پدری

زمانی برای مجرم مجازات قصاص ثابت می شود که پدر یا جد پدری مجنی علیه نباشد. البته این امر لازم است که در دادگاه به اثبات برسد، چون اگر ثابت نشود حق قصاص برای مجنی علیه یا ولی دم وجود خواهد داشت. البته لازم به ذکر است با وجود آن که پدر و جد پدری قصاص نمی شوند اما باید دیه ی مجنی علیه را بپردازند و البته خود از آن سهمی نخواهند برد.
حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان به نکته ای اشاره می کند و آن این است که در چنین حالتی یعنی زمانی که مرتکب پدر و یا جد پدری باشد، نیازی نیست که شرط تشاوی دین وجود داشته باشد. به این معنا که حتی اگر چدری کافر باشد و فرزند خود را به قتل برساند باز هم مجازات نخواهد شد.

گذشته از این موارد چنانچه مرتکب سایر خویشاوندان نسبی یا سببی مجنی علیه باشد، به این علت که قانون گذار حکم خاصی را پیش بینی ننموده است همانند یک فرد بیگانه مجازات خواهد شد. و البته اگر فرزندی مرتکب بوده و مجنی علیه پدر و جد پدری اش باشد نیز مانند سایرین مجازات خواهد شد.

3. تساوی در عقل

عقل مهم ترین ویژگی در انسان هاست و به همین علت نمی توان انسانی که دارای عقل است را با کسی که فاقد آن بوده یکسان دانست. در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است که چنانچه مجنونی انسان عاقلی را به قتل برساند قصاص نخواهد شد. درواقع برای قصاص کردن شرط عقل را لازم دانسته است.

شرایطی که برای قصاص عضو لازم است

1. مساوی بودن اعضا در سالم و کامل بودن

وکیل قتل اصفهان در این باره به این نکته اشاره میکند که عضوی که کامل است در برابر عضو ناقص قصاص نخواهد شد. البته برعکس آن صحیح است یعنی عضوی که ناقص است در برابر عضو کامل قصاص می شود. که البته در چنین فرضی مرتکب ملزم می شود که مابه التفاوت دیه را پرداخت کند.
وکیل کیفری در تعریف عضو ناقص می گوید به عضوی که بخشی از اعضای آن وجود نداشته باشد عضو ناقص گفته می شود، مثل دست یا پایی که یک یا چند تا از انگشتان را نداشته باشد.
عضو ناسالم نیز به عضوی گفته می شود که منفعت اصلی آن از بین رفته باشد، همچون پایی که فلج است. در نتیجه ضعف یا بیماری در آن عضو باعث ناسالم حساب شدن آن عضو نمی شود. مثلا یک چشم سالم در برابر چشمی که ضعیف است قصاص می شود.

👈«مجازات قاتل در صورت رضایت شاکی چیست؟»👉

2. تساوی اعضا در اصلی بودن

به گفته ی وکیل دادگستری نمی توان عضو اصلی را در برابر عضو غیر اصلی قصاص نمود. پس اگر کسی عضو زاید دیگری را قصاص کرده باشد همچون انگشت ششم، چنانچه خود انگشت ششم داشته باشد قصاص می شود، در غیر این صورت باید “ارش” بپردازد.

3. تساوی در محل عضو مجروح یا مقطوع

طبق چیزی که در قانون مجازات اسلامی مقرر شده است به هنگام قصاص عضو باید همان عضوی را قصاص نمود که مورد جنایت قرار گرفته است. به طور مثال اگر پای چپ مجنی علیه قطع شده است باید پای چپ مرتکب قصاص شود. حال اگر مرتکب پای چپ را نداشته باشد پای راست او و اگر پای راست نداشت دست او قصاص می شود.

4. عدم تلف جانی یا عضو دیگر وی

در صورتی که به هنگام اجرا کردن قصاص عضو بیم آن رود که مرتکب بمیرد و یا عضو دیگری از او تلف شود، قصاص اجرا نمی شود و باید دیه پرداخت کند.

5. بیشتر نشدن قصاص از جنایت

قصاص عضو باید بر مبنای رعایت عدالت اجرا شود، حال برای آن که اطمینان ایجاد شود از این که عدالت و تشاوات رعایت می شود، لازم است که جراحت وارد شده بر مجنی علیه اندازه گیری شود و اگر چیزی وجود دارد که باعث زیاد شدن قصاص می شود رفع شود.

شرایط اجرا کردن قصاص

برای آن که مجازات قصاص اجرا شود باید شرایطی رعایت شود که این شرایط به نقل از وکیل کیفری به شرح زیر است:

1) تقاضای مجنی علیه یا اولیای دم

اگر جنایت وارد شده بر عضو انسان باشد، خود مجنی علیه و اگر جنایت وارد شده بر نفس باشد، باید اولیای دم مقتول قصاص را تقاضا کنند. اولیای دم نیز به ورثه ی مقتول گفته می شود به جز همسرش.

👈«شرایط قصاص نفس چیست؟ قصاص نفس چگونه انجام میشود؟»👉

2) اذن مقام معظم رهبری

پیش از آن که مجازات قصاص اجرا شود لازم است که از مقام رهبری اذن گرفته شود، زیرا که مجازات قصاص مثل هر مجازات دیگری از اختیارات حکومت است و جزو نظم عمومی به حساب می آید.

3) اذن مجنی‌علیه یا اولیای دم

بنا بر گفته های وکیل خوب در اصفهان، همانگونه که صدور حکم قصاص نیاز به درخواست از سوی ولی دم و یا خود مجنی علیه داشت، اجرا نمودن حکم قصاص نیز نیاز به اذن مجنی علیه یا ولی دم دارد. پس چنانچه کسی فردی را که محکوم به قصاص بوده است را بدون آن که از ولی دم اذن گرفته باشد بکشد، خود محکوم به قصاص می شود.

4) پرداخت تفاضل دیه

گاهی ممکن است به دلیل وجود برخی از شرایط و اوضاع و احوال، برای آن که حکم قصاص علیه مرتکب اجرا شود اعم از آن که جنایت علیه نفس بوده باشد و یا جراحات وارده بر عضو، باید مبلغی را به عنوان مازاد دیه به او و یا ولی دم او پرداحت کرد. لازم به ذکر است که این تفاضل دیه باید پیش از آن که حکم قصاص اجرا شود پرداحت گردد.

وکیل کیفری می گوید یکی از شرایطی که منجر به پرداخت تفاضل دیه می شود قتل زن مسلمان است. به این خاطر که دیه ی زن نصف مرد است، پس در صورتی که مردی زنی را بکشد برای آن که بتوان آن مرد را قصاص نمود باید نصف دیه را به او پرداخت.

5) عدم آزار رسانی به جانی

امروزه قصاص نفس تنها به صورت به دار آویختن انجام می شود و به صورتی که کمترین آزار به مرتکب وارد شود. یعنی نمی توان او را بعد از قصاص مثله کرد. (به معنای تیکه تیکه کردن اعضای بدن) و یا در قصاص عضو ابزاری که برای قطع عضو به کار برده می شود باید بسیار تیز و مناسب با اجرای قصاص باشد، به صورتی که متحمل رنجی بیش از آنچه مرتکب شده است نشود.

کلام آخر

آن چه که از این مقاله می توان نتیجه گرفت این است که برای آن که قصاص عضو انجام شود از آن جا که امری بسیار حساس است و درصد خطا نیز در آن زیاد است، باید شرایط بیشتری را رعایت کرد تا به جانی آزاری بیش از آن چه به مجنی علیه وارد کرده است، وارد نشود. همچنین حدود جراحتی که بر عضو مجنی علیه وارد شده است باید اندازه گیری شود تا به همان میزان نیز مرتکب قصاص شود.