از مهم ترین مراجعی که جهت بررسی و رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم فراهم شده است نسبت به مأمورین، واحدها و یا آیین نامه های دولتی، دیوان عدالت اداری است.
بنابراین این دیوان، وظیفه دارد که به شکایات و تظلماتی که نسبت به مردم شده است به علت تصمیمات و اعمال سازمان های اداری و دولتی، رسیدگی کند.
این نهاد نو پا بوده و پس از انقلاب تاسیس شده است، اما در این سال های اخیر مناقشات بسیاری در زمینه حدود اختیارات و صلاحیت آن صورت گرفته است.
در نتیجه در میابیم که دیوان عدالت اداری بالاترین مرجع اداری و رسیدگی به شکایات مردم علیه واحدهای دولتی یا وابسته به دولت است. موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان این مقاله را تهیه کرده است تا بیشتر با این نهاد قضایی و وظایف و محدوده ی صلاحیت آن آشنا شویم.
تعریف دیوان عدالت اداری
یک سیستم حقوقی خوب مرجعی را در نظر گرفته و تأسیس می کند با این منظور که اگر حقوق مردم از طرف نهادها و سازمان های دولتی و عمومی به هر علتی رعایت نشد، مردم در این مرجه شکایات و اعتراضات خود را مطرح کنند تا به آن رسیدگی شود. این مرجع دیوان عدالت اداری نامیده می شود.
پس متوجه می شویم که مهم ترین مرجع، جهت رسیدگی به شکایات مردم از دستگاه های اداری و اجرایی در کشور دیوان عدالت اداری است که مطابق با اصل ۱۷۳ قانون اساسی و تحت نظر رئیس قوه قضائیه اداره شده و تشکیل می شود از شعب بدوی، تجدید نظر، هیات عمومی و هیات های تخصصی.
اصل ۱۷۳ قانون اساسی مقرر داشته است که:
«به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آئین نامه های دولتی و احقاق حقوق آنها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضائیه تأسیس می گردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می کند.»
اصل ۱۷۳ قانون اساسی
این مرجع یعنی دیوان عدالت اداری با این هدف تشکیل شده است که حقوق مردم محقق شده و عدالت اداری برقرار شود. علاوه بر این، دیوان عدالت اداری صلاحیت دارد تا آیین نامه هایی که با قوانین کشور و احکام شرعی مغایر است را باطل کند.
مهم ترین خواسته مردم از این دیوان عدالت اداری این است که سرعت و دقت در رسیدگی به پرونده های آن ها بالا برود، به این خاطر که دیوان عدالت اداری تنها مرجعی است که از دستگاه های اداری و اجرایی تظلم خواهی مردم را می کند، علاوه بر آن، احکامی که از سوی قضات این دیوان صادر می شود اهمیت بسیاری داشته و حتی برای عده‌ای حیاتی محسوب می شود.
دیوان عدالت اداری به چه مواردی رسیدگی میکند؟
حدود اختیارات و ” صلاحیت دیوان عدالت اداری” به این شرح است:
رسیدگی به شکایات و اعتراضات از تصمیمات و اقدامات واحد های دولتی
برابر با بند الف از ماده ۱۰ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب ۹۲ رسیدگی به شکایات و اعتراضات اشخاص حقیقی و حقوقی از اقدامات و تصمیم های نهاد های دولتی از جمله وزارت خانه ها، سازمان ها، موسسات و شرکت های دولتی، شهرداری ها، سازمان تامین اجتماعی، نهاد های انقلابی و دیگر موسسات وابسته به آن ها، در محدوده ی صلاحیت دیوان عدالت اداری است.
اشخاصی که از نهاد های ذکر شده در فوق، اقدام به شکایت در دیوان عدالت اداری می کنند، مطابق اصل ۱۷۳ قانون اساسی و ماده ۱ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مردم هستند، پس نتیجه می گیریم که این واحد های فوق این امکان را ندارند که از یکدیگر در دیوان عدالت اداری شکایت کنند. و شکایات و اعتراضات یک واحد دولتی از واحد دولتی دیگر، باید در مراجع قضایی مطرح شود.
علاوه بر آن، دیوان عدالت اداری صلاحیت رسیدگی به اعتراضات و شکایت های اشخاص حقیقی و حقوقی از اقدامات و تصمیم های مامورین نهاد های ذکر شده در زمینه تخلف از وظایفشان را نیز دارد.
اعتراضات و شکایات اشخاص، تصمیم ها و اقدام هایی را شامل می شود که در حیطه اختیارات و وظایف این سازمان ها و مأمورین آن بوده است، و به علت خروج از محدوده ی صلاحیت و یا سوء استفاده و تجاوز از اختیارات خود، باعث شده اند که حقی ضایع شود. به عنوان مثال؛ شهرداری یک شهر، برخلاف مقرراتی که به صدور پروانه ساختمانی مربوط است، خودداری کند از صدور پروانه ساختمانی برای یک ملک.
بنابراین اقدامات دیگر این سازمان ها، قابل رسیدگی در مراجع قضایی است مثل آن که شهرداری برخلاف قانون و قرارداد اجاره، از تخلیه کردن ملکی که اجاره کرده است خودداری کند.
رسیدگی به شکایات از آیین نامه ها و…
از دیگر صلاحیت های دیوان عدالت اداری، مطابق با ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری که مقرر داشته است:
« رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین نامه ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری هاو موسسات عمومی غیر دولتی در مواردی که مقررات مذکور به علت مغایرت با شرع و قانون و یا عدم صلاحیت مرجع مربوط یا تجاوز و سوء استفاده از اختیارات یا تخلف در اجرای قوانین و مقررات یا خودداری از انجام وظایفی که موجب تضییع حقوق اشخاص می شود»
ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری
پس برای مثال، اگر وزارت دارایی آیین نامه ای تصویب کند که بر اساس آن اخذ وجوهی به عنوان مالیات در نظر گرفته شود، در صورتی که قانون این اختیار را به او نداده باشد، هر شخص حقیقی و یا حقوقی این امکان را دارد که در دیوان عدالت اداری نسبت به این موضوع شکایت کند. هیئت عمومی دیوان عدالت اداری به این موضوع رسیدگی کرده و اگر صحت شکایت محرز شد، آیین نامه مزبور را باطل می کند.
رسیدگی به شکایت از آرا و تصمیمات قطعی مراجع اداری
همان طور که اشاره کردیم دیوان عدالت اداری به این سبب که مرجعی است برای رسیدگی کردن به آرایی که از مراجع اداری صادر می شود، بالاترین مرجع اداری به حساب می آید.
پس بر اساس بخش دوم از ماده ۱۰ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، این دیوان صلاحیت رسیدگی به اعتراض ها و شکایت از ارا قطعی صادر شده از سمت هیئت های رسیدگی به تخلفات اداری و یا کمیسیون هایی مثل کمیسیون مالیاتی، هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما و یا کمیسیون موضوع ماده ۱۰۰ قانون شهرداری، فقط از جهت سرپیچی و مخالفت با قوانین و مقررات را دارد.
همانطور که این ماده صراحت دارد، تنها زمانی دیوان عدالت اداری صلاحیت دارد در خصوص شکایت از این مراجع مذکور، که قوانین یا مقررات را نقض کرده و یا با آن مخالفت کنند.
البته نکته ای که قابل توجه است این است که مراجعی که در این ماده بیان شده است جنبه تمثیلی داشته و صرفاً به آن ها منحصر نیست. به بیانی بهتر می توانیم بگوییم که آرای قطعی که از تمام مراجع اداری صادر می شود، این قابلیت را دارد که در دیوان عدالت اداری نسبت به آن شکایت شکلی و قانونی کرد، مگر آن که خلاف آن پیش بینی شود.
رسیدگی به شکایت های استخدامی
همانطور که در بخش سوم از ماده ۱۰ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری آمده است؛ دیوان عدالت اداری صلاحیت رسیدگی به شکایات قضات و افرادی که شامل قانون مدیریت خدمات کشوری هستند و دیگر مستخدمان نهاد هایی که در بند الف این ماده نام برده شده اند، و همچنین مستخدمان موسسات لشکری یا کشوری از جهت ضایع شدن حقوق استخدامی، را دارد.
نحوه ی مراجعه به دیوان عدالت و صدور رأی
برای آن که در دیوان عدالت اداری به شکایت و اعتراضی رسیدگی شود، باید دادخواست تقدیم و هزینه دادرسی را پرداخت کرد.
یک نسخه از این دادخواست اگر بطور کامل، تکمیل شده باشد به طرف دیگر شکایت ابلاغ می شود، که این طرف باید در مهلت یک ماه از تاریخ ابلاغ، به آن پاسخ دهد. البته اگر پاسخ ندهد، از ادامه رسیدگی و صدور رأی جلوگیری نمی کند.
در صورتی که رأی صادر شده از سوی دیوان عدالت، بر علیه طرف شکایت باشد، شخص یا مرجعی که محکوم شده است باید رای صادره را اجرا کند و یا از محکوم له رضایت بگیرد.
اما اگر به رأیی که صادر شده است اهمیتی نداده و اجرا نکند و رضایت شاکی را نیز نگیرد، به در خواست محکوم له، پرونده به شعبه صادر کننده رأی قطعی فرستاده می شود تا خارج از نوبت به این موضوع، یعنی خودداری طرف شکایت از اجرای رأی رسیدگی شده و رای متناسب و شایسته صادر شود.
مجازاتی که برای خودداری کردن از اجرای رأی دیوان عدالت اداری در نظر گرفته شده است، انفصال موقت از خدمات دولتی تا ۵ سال و همچنین جبران کردن خسارتی که از اجرا نکردن رای وارد شده است، می باشد.
در این مقاله با کمک موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان با مرجع دیوان عدالت اداری و حدود صلاحیت و اختیارات آن آشنا شدیم. در صورتی که همچنان در این زمینه و یا هر زمینه حقوقی دیگری پرسشی داشتید می توانید طبق روش هایی که در سایت ذکر شده است با وکیل پایه یک دادگستری ارتباط برقرار کرده و جویای پاسخ پرسش های خود شوید.
سلام، خانه مسکونی ۱۱۰متری کلنگی ارث پدر و مهریه همسر م هست، بقیه آن طبق وصیت نامه پدرم به من اعطا شده وشاهد شورای اسلامی شهر گلدشت هم تایید کرده ولی برای اخذ سند برادر بزرگم وخواهرم امتناع کردند، خواهشمندم رسیدگی نمایید ومشکل مارا حل کنید.ممنون
سلام، از محمد علامی فرزند قاسم بخاطر اقدام به سوع قصد به دختر بچه ام شکایت کردم ولی رسیدگی نشد که ما را اعصاب و روان کرده ولی مجازات نشده است خواهشمندم رسیدگی نمایید
سلام، از سپاه پاسداران برای جانبازی تائید نشدم و حقی از این حقیر ضایع شد تقاضای رسیدگی مینمایم ودرصدجانبازی مینمایم