بخشش مهریه! بذل مهریه در طلاق عسر و حرج

مهریه و مطالبه ی آن این روزها به داستان غم انگیز دادگاه خانواده تبدیل شده است. با گذشت نزدیک به یک قرن از تصویب قانون مهریه ، هنوز هم این حق در جامعه ی ما نهادینه نشده و زن در اولين قدم مطالبه اين حق مشروع خود، باعكس العمل تند مرد و حتی كسان و بستگان طرفين مواجه می شود. در حالی که در ماده 1082 قانون مدنی ايران می خوانيم :« به مجرد عقد زن مالك مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی كه بخواهد در آن بنمايد »

به دليل رواج فرهنگ عمومی و برخی محدودیت های شرعی و قانونی ، زنان در هنگام بروز اختلاف ، از مهریه به عنوان وسیله ی نجات خود استفاده می کنند. اغلب زنان تمام يا بخشی از مهريه خود را به شوهرشان بذل می كنند تا شوهر نيز متقابلاً با قبول بذل، زن خود را طلاق دهد.
از آن جا که میزان مهریه با روند تاسف باری در حال افزایش است و از طرف دیگر شاهد سست شدن پایه های اعتقادی و اخلاقی در میان جوانان هستیم، این عوامل در کنار هم نتیجه ای جز بالا رفتن آمار طلاق ندارد.

از این رو بخشش مهریه در مقابل گرفتن طلاق به یک واقعیت مهم اجتماعی تبدیل شده و آشنایی با ابعاد حقوقی آن ضروری می باشد. تعریف مهریه ، قوانین مطالبه ی مهریه ، مطالبه ی مهریه از طریق اجرای ثبت در دیگر مقالات به صورت کامل شرح داده شده است. در این مقاله به بررسی علل بذل مهریه و قوانین مربوط به آن می پردازیم.

علت بخشش مهریه از سوی زن

همان گونه که در مقاله ی تعریف مهریه اشاره کردیم ، مهریه حق طبیعی زن بوده و هر زمان که اراده نماید می تواند آن را از همسر خود مطالبه نماید. اما در كنار دعاوی كثير و روزمره ای، که بین زوجین اتفاق می افتد، حقيقتي كه به وضوح ملاحظه می شود اين است كه اولاً همه ی زنانی كه دادخواست مطالبه مهريه می دهند در عمل و واقعاً قصد جدي وصول مهريه را ندارند.

ولی در چهار چوب مقررات فعلی حاكم بر نهاد خانواده و براي رهایی از پيوند ناموفق و نسنجيده اي كه بدان گرفتار شده اند چاره اي جز آن ندارند.

یعنی این که زنان مهریه را به عنوان وسیله ای برای دفاع از خود استفاده می کنند. در اثر همين عكس العمل به ظاهر قانونی، نور زندگی مشترک به ندرت کم سو شده و در نهایت نتیجه ای جز خاموشی نخواهد داشت.

راه دومی که زنان در پیش می گیرند بخشش مهریه برای دو هدف است. هدف اول؛ محق دانستن شريك زندگی و پشيمانی از اقدامات و رفتار والدين و خانواده در تحميل مهريه سنگين بر شوهر است. هدف دوم از بخشش مهریه ، طلاق است. زوجه مهریه را می بخشد و در مقابل از زوج می خواهد که او را طلاق دهد.

در كنار اين مشكلات شخصی و خصوصی در « سند رسمي بذل مهريه » بايد از تشريفات سفت و سخت تنظيم و امضاي دفترخانه هاي اسناد رسمی نيز غافل نماند كه حضور پدر زوجه و يا برادر يا كسان و بستگان نزديك وی را بعنوان شاهد در تنظيم سند بذل مهريه ضروری می داند.

بخشش مهريه در طلاق خُلع

واژه خُلع به معنی جداكردن و كندن است و طلاق خلع مطابق ماده 1146 به این معنی است كه زن بواسطه ی كراهتی كه از شوهر خود دارد، در مقابل مالي كه به شوهر می دهد طلاق بگيرد. مال مزبور می تواند عين مهريه يا معادل آن يا بيشتر يا كمتر از آن باشد.
در طلاق خلعی هر چيزی كه بتواند مهريه قرار گيرد، می تواند موضوع بذل يا فديه نيز قرار گيرد.

اگر مالي كه بعنوان فديه بخشیده مي شود، غير موجود باشد يا مال غير باشد، زن موظف است مثل يا قيمت مال مبذول را به زوج بدهد. در این شرایط به نظر برخی طلاق صحيح ولی بصورت رجعی خواهد بود.

اگر فديه عين معين باشد و معلوم شود كه در لحظه بذل معيوب بوده و زوج به آن عيب واقف نبوده، زوج بعد از طلاق حق ارش دارد و مي تواند مال معيوب را بدهد و مثل و قيمت آن را بخواهد. اگر بعد از طلاق دادن و قبل از تسليم فديه، ناقص يا تلف شود، زوجه بايد مثل يا قيمت آن را بدهد.

بخشش مهريه در طلاق مبارات

طلاق مبارات در صورتی اتفاق می افتد كه، كراهت از ناحيه طرفين باشد ولی در اين صورت عوض بايد زائد بر ميزان مهريه نباشد (م 1147 ق.م ) در اصطلاح حقوقی مبارات نوعی طلاق بائن است كه در آن به علت كراهتی كه زوجين نسبت به همديگر دارند، در قبال بذل تمام مهريه و يا بخشی از آن از سوی زوجه، زوج او را طلاق می دهد.

در طلاق خلع و طلاق مبارات ، تا زماني كه زن به فديه رجوع نكرده، طلاق بائن است. با اين توضيح كه در طلاق مبارات ميزان فديه نمي تواند بيش از مهريه باشد و اگر بيشتر از مهريه تعيين شده باشد، طلاق صحيح و بذل نسبت به مازاد به مهريه باطل است.

بخشش مهريه در طلاق به عوض

در صورتی که دلیل طلاق فقط كراهت زوجه نسبت به زوج نباشد و يا طرفين از يكديگر كراهت متقابل نداشته باشند، بخشش مهریه در طلاق به عوض است.

مانند موردي كه كراهت صرفاً از جانب زوج است و زن براي رهايی و نجات خود، حاضر به بخشش مهريه خود به شوهرش شود تا او را طلاق دهد. همچنین در موردی كه اساساً بين طرفين توافق اخلاقی بر قرار است و كراهتی از ناحية هيچ كدام از طرفين وجود ندارد.

با این وجود زوجین به دلایل دیگر نظير بيماری ژنتيكی و يا ادامه تحصيل يا رفتن به خارج از كشور و …. خواهان جدایی هستند. در این شرایط زوج در برابر عوضی كه از زوجه می گیرد، او را طلاق می دهد.

بذل مهريه در طلاق به علت عسر و حرج زوجه

ماده 1130 قانون مدني اظهار می دارد : «در صورتي كه دوام زوجيت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می تواند به حاكم شرع مراجعه و تقاضاي طلاق كند.» عسر و حرج موضوع اين ماده عبارت است از، به وجود آمدن شرایطی كه ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته وتحمل آن بسیار دشوار باشد.

چنانچه عسر و حرج مذكور در محكمه ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نمايد و در صورتيكه اجبار ميسر نباشد، زوجه به اذن حكم شرع در دادگاه طلاق داده می شود.

آیا پس از بخشش مهریه امکان مطالبه ی آن وجود دارد؟

در مواردي كه زوجين با توافق دو طرفه تصميم گرفته اند كه با بذل تمام يا بخشي از مهريه از سوي زن و قبول بذل از طرف مرد، با طلاق خلعی يا مباراتی از هم جدا شوند، بايد بدانند كه زن در ايام عده حق رجوع از مهريه را دارد. اما رجوع زن از مهريه ای که بخشیده در شرایطی امكان دارد كه قبل از انقضاء عده، موضوع به مرد اطلاع داده شود.

در این شرایط مرد نیز می تواند از حق رجوع خود نسبت به طلاق استفاده نمايد. بديهی است چنانچه رجوع زن به مهريه مبذوله در واپسين لحظات عده باشد و عادتاً امكان اطلاع دادن به مرد وجود نداشته باشد رجوع زن نيز منتفی بوده و اثری نخواهد داشت.

با توجه به ماهيت ويژه بخشش مهريه و احكام و آثار شرعی و قانونی آن، درمواردي كه زوجين توافق كرده اند كه زن حق رجوع به مهريه بخشيده شده را نداشته باشد، مي توانند از نهاد حقوقی ابرا استفاده نمايند.

بخشش مهریه در دفترخانه

جهت آشنایی با قوانین مهریه و موارد حقوقی بخشش مهریه مراجعه به وکیل مهریه امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. بدين جهت جا دارد كه زوجين و خانواده ها با آگاهی و شناخت كافی در صورت تمايل از ساير شروط ضمن عقد نظير: اعطاي حق طلاق به زن در صورت ناسازگاری و عدم تفاهم زوجين و يا شرط تعيين محل سكونت زوجين و يا شرط تنصیف اموال زوجین و … با نظر كارشناس و متخصص امر استفاده نمايند.

در مواقعی هم كه به هرعلت زوجين قصد كاهش مهريه و يا اسقاط آن را دارند، لازم است قبل از امضای هرگونه سند عادی يا رسمی با وکیل آگاه و توانا مشورت نمايند. حامد امیری ، وکیل دادگستری اصفهان ، راهنمای شما در تمامی دعاوی مربوط به مهریه خواهد بود.