مسئولیت حق العمل کار در مقابل شخص ثالث: قرارداد حق العمل کاری چیست
مدت زمان تخمینی مطالعه: 6 دقیقه
حق مسئولیت به چه کسانی تعلق میگیرد
مسئولیت حق العمل کار یکی از مهم‌ترین تعاریف در قانون کار ایران است. طبق این قانون، مسئولیت حق العمل کار در مقابل شخص ثالث یکی از مباحث حقوقی بحث برانگیز بوده و عقاید متفاوتی در مورد آن وجود دارد. در این مقاله ضمن تبیین این مسئله به ارائه ی برخی از نظریات می‌پردازیم. “حق‌العمل کاری” ، قراردادی است که میان دو شخص حق العمل کار و آمر بسته می‌شود. در حقیقت حق العمل کار نماینده ی آمر است. مطابق ماده ی 364 ، اگر حق العمل کار تقصیر کرده باشد باید از عهده کلیه ی خساراتی نیز که دلیل آن عدم رعایت دستور آمر میباشد بر آید. به عنوان مثال، حق العمل کار تا زمان فروش کالا یا برگشت آن به آمر نسبت به نگهداری کالا مسئولیت دارد و در مقابل کالای فروخته شده حق‌العمل دریافت می‌کند.
در حقیقت حق العمل تعهدی است که مبنی بر انجام معامله به نام خود و به حساب دیگری انجام می‌گردد. ازین رو حق العمل کار ، علاوه بر آمر در مقابل شخص ثالث نیز مسئولیت دارد. حق العمل کار در برابر شخص ثالث مسئولیت مدنی دارد و باید کلیه ی خسارات را از باب مسئولیت مدنی پرداخت نماید.
تعریف حق العمل کار:
حق العمل کاری ذاتا یک فعالیت تجاری میباشد. ممکن است عده ای حق العمل کاری را با دلالی اشتباه بگیرند، اما تفاوت آشکاری بین این دو وجود دارد. همانطور که از تعاریف «دلالی» و «حق العمل کاری» مشخص است، دلال خودش طرف معامله قرار نمی‌گیرد و لیکن در حق العمل کاری، حق العمل کار خودش طرف معامله است.
دلیل انتخاب حق العمل کار
در این جا این سوال مطرح می‌شود که چرا آمر به جای این که خود وارد معامله شود، معامله را به حق العمل کار واگذار می‌نماید. از جمله دلایل استفاده از حق العمل کاری، تخصص و مهارت شخص مورد نظر میباشد. حق‌العمل کاران در انعقاد معاملات و یافتن طرف معامله برای آمر مهارت دارند و آمر برای کسب سود بیشتر معامله را به آنان واگذار می‌نماید.
علاوه بر این دلایل دیگری نیز جهت واگذاری معامله به شخص دیگر وجود دارد. ممکن است آمر زمان کافی برای انجام معاملات را نداشته یا این که نخواهد نامش در معامله فاش شود. به همین منظور برای کسب نتیجه بهتر و رسید‌ن به هدف خود، کار را به حق‌العمل کار واگذار می‌نماید. حق العمل کاری اجزا و عناصری دارد و مسئولیتی به عهده هر یک از این اجزا میباشد. لذا لازم است پیش از شرح مسئولیت حق العمل کار در مقابل شخص ثالث به معرفی طرفین معامله در حق العمل کاری بپردازیم.
طرفین معامله در حق العمل کاری
اولین نفر، فردی است که سفارش انجام معامله را به حق العمل کار می‌دهد، که با نام تاجر یا آمر از او یاد می‌شود. تاجر بودن این شخص الزامی نیست، اما براساس بند 2 قانون تجارت تاجر تلقی می‌شود.
فرد دوم، حق‌العمل‌کار است که به تفصیل در مورد او سخن گفیتم. اما علاوه بر وجود آمر و حق‌العمل کار، شخص دیگری در معامله وجود دارد، این شخص ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد. به این ترتیب و براساس ماده‌ی ۳۵۷ قانون تجارت، سه طرف در قرارداد حق‌العمل کاری ایفای نقش می‌کنند. مسئولیت هر یک از طرفین به شرح ذیل است.
در ابتدا قرار داد بین دو طرف یعنی، حق العمل کار و آمر امضا می‌شود. حال نوبت معامله با شخص ثالث است. این شخص، طرف معامله‌ای است که حق العمل کار بر اساس قرارداد خود با آمر موظف به انعقاد قرار داد با اوست. این شخص ثالث نامید‌ه می‌شود، زیرا هر چند برای انجام قرارداد حق العمل کاری وجود وی ضروری و اساسی است، اما در لحظه‌ی تشکیل قرارداد وجود او ضروری نمی‌باشد. به بیان دیگر چون این فرد در هنگام عقد قرار داد بین آمر و حق العمل کار حضور ندارد شخص ثالث لقب میگیرد. اما در این جا این سوال مطرح می‌شود که شخص ثالث در معامله چه جایگاهی دارد و مسئولیت او چیست؟ آیا حق العمل کار در مقابل شخص یا اشخاص ثالث وظیفه دارد؟ در ادامه ی مبحث پاسخ این پرسش ها مورد بررسی قرار میگیرد.
شرح مسئولیت حق العمل کار در مقابل شخص ثالث
دیدگاه‌های متفاوتی در ارتباط با مسئولیت حق‌العمل‌کار وجود دارد. اما آن چه که واضح است، دو تعهد مستقیم بر عهده ی حق‌العمل‌کار میباشد. مسئولیت در مقابل آمر که باید او را از مراحل مختلف معامله مطلع سازد و دیگری مسئولیت حق العمل کار در مقابل شخص ثالث است که ایفای تعهدات قراردادی را بر دوش دارد. در هنگام معامله با شخص ثالث این حق‌العمل کار است که به صورت مستقیم وارد معامله می‌شود، اما سود معامله به آمر تعلق میگیرد. به جز آمر و شخص ثالث، حق‌العمل‌کار نسبت به فرد دیگر یا اشخاص ثالث دیگر مسئولیت ندارد، مگر در موارد استثنائی ( ماده١٩۶ ق.م.). به عنوان مثال، ممکن است حق‌العمل‌کار در عقدی که با طرف معامله منعقد می‌سازد، تعهدی نسبت به ثالث نموده باشد.
حق العمل کاری در قانون مدنی:
اما در مورد نقش شخص ثالث در قرار داد دو نظر متفاوت وجود دارد. با توجه به این که در این مورد تمامی قرار دادها شبیه نبوده و مفاد آنها نسبی میباشد، اثر عقد نمی‌تواند متوجه شخص یا اشخاصی شود که هیچ دخالتی در انعقاد آن نداشته اند. لذا بر اساس برخی از نظریه‌ها شخص ثالث نقش و دخالتی در قرار داد ندارد. اما نظر مخالف می‌گوید قبول شخص ثالث برای استقرار آن امری ضروری است. یعنی تعهدی که به سود شخص ثالث است قبل از قبول او ثابت تلقی نخواهد شد. طبق این نظریه، قرارداد تنها وابسته به حق‌العمل کار و آمر نیست و شخص ثالث نیز در آن دخالت دارد .
به طور کلی طبق صحبت‌های سایت وکیل در اصفهان می‌توان گفت در تعهد به سود شخص ثالث، دو طرف یعنی حق‌العمل‌کار و آمر نقش اصلی را بازی می‌کنند و شخص ثالث شخصی است که منتفع از قرار داد است . نظر به این که در تعهد به سود شخص ثالث طرفین که ضامن این سود هستند می‌توانند اقاله کرده و آثار عقد را به جای نخستین بازگردانند. در این میان اگر سودی که به شخص ثالث داده شده، نزد وی باشد مسترد می‌شود و در صورت تلف شدن تعهدی نسبت به جبران آن ندارد.