محجورین یعنی چه؟ محجورین چه کسانی هستند؟ معنی محجور در حقوق!

افراد محجور چه کسانی هستند و چه خصوصیاتی دارند

محجورین اشخصی هستند که از مصادره اموال و حقوق مالی و غیر مالی منع شده باشند. این افراد به سه گروه عمده خردسالان، غیررشید و مجانین تقسیم می‌شوند.

فلسفه ایجاد چنین گروهی، حمایت از دستاوردهای مالی و غیر مالی آنها برای جلوگیری از اشتباه و ضرر برای خودشان است. بنابراین نصب قیم برای این افراد ضروری است.

همچنین حجر مفهومی است که در مقابل اهلیت استیفا به کار می‌رود. اما سوال این جاست که اهلیت به چه معناست که کسی که فاقد آن باشد محجور شناخته می‌شود؟

وکیل شهرستان اصفهان بیان می‌دارد که اهلیت به دو دسته تقسیم می‌شود؛ اهلیت تمتع و اهلیت استیفاء. اهلیت تمتع به توانایی و شایستگی برای دارا شدن حق گفته می‌شود.

در حالی که اهلیت استیفاء به معنای توانایی و شایستگی برای اجرا کردن حق است. وی می افزاید مبنای اهلیت تمتع انسان بودن است، یعنی همین که انسان وجود داشته باشد اهلیت تمتع نیز دارد.

اما مبنای اهلیت استیفا داشتن درک و تمیز است، زیرا صرفا اشخاصی که دارای قوه ی درک باشند می توانند اعمال حقوقی خود را انجام دهند.

حال اگر کسی تنها در برخی از امور قوه ی تمیز و تشخیص پیدا کرد تنها نسبت به همان امور اهلیت استیفا دارد و برای باقی امور فاقد اهلیت است. هر انسانی با رشید شدن اهلیت استیفایش کامل می‌شود.

حجر به چه معناست؟

کلمه ی حجر در لغت به معنای منع و بازداشتن است. اما حجر در اصطلاح حقوقی به معنای عدم داشتن اهلیت استیفاء است. وکیل اصفهان برای تعریف نمودن حجر در حقوق چنین می‌گوید: « حجر عبارت است از منع شخص به حکم قانون از این که بتواند امور خود را به صورت مستقل و بدون آن که کسی دخالت کند انجام دهد و شخصا نیز توان انجام اعمال حقوقی داشته باشد.»

تعریف دیگری که می‌توان برای حجر ارائه داد بدین صورت است: عدم توانایی قانونی شخص در اعمال و اجرای حق.

البته نکته ای که وکیل دادگستری در ربطه با محجورین اضافه می‌کند این است که این روزها حجر معنای گسترده ای دارد و نمی‌توان آن را صرفا در امور مالی دید. به عبارت دیگر حجر در نظام قانونی ایران تنها به امور مالی محدود نمی‌شود و اعمال حقوقی غیر مالی نیز ممکن است در مبحث حجر قرار بگیرد. به طور مثال کسی که مجنون است به دلیل حجری که دارد توانایی انجام دادن اعمال حقوقی اعم از مالی و غیر مالی را ندارد و منع شده است.

محجورین چه کسانی هستند؟ اشخاص محجور چه کسانی هستند؟

بنا بر گفته ی وکیل حقوقی به صورت کلی محجورین به 3 دسته تقسیم می‌شوند:

1. صغیر
2. سفیه
3. مجنون

در ادامه به ترتیب هر یک از آنها تعریف خواهد شد.

1. صغیر کیست؟

صغیر به کسی هست که به بلوغ و رشد نرسیده باشد. یعنی کودکانی که توانایی تشخیص خوب را از بد ندارند و نمی‌توانند درک کنند چه چیز برایشان خوب است و چه چیز بد. این کودکان امکان انجام اعمال حقوقی را ندارند در نتیجه باید تحت سرپرستی ولی قهری یا قیم باشند. تا بر اعمال آنها نظارت داشته باشند.

نکته ای که وجود دارد این است. که این امکان وجود دارد که برخی از کودکان توانایی تمیز دادن خوب را از بد داشته باشند. در چنین حالتی بخشی از اعمال حقوقی صغیر بدون آن که نیاز به تنفیذ ولی یا قیم داشته باشد، صحیح است.

به طور مثال صغیر می‌تواند تملکات بلاعوض را قبول کند. یعنی اگر کسی به او مالی هبه کند و صغیر قبول کند صحیح بوده و احتیاجی به تنفیذ ولی نیست.

وکیل اصفهان درباره این گروه از محجورین می‌گوید. زمانی که صغیر به سن بلوغ و رشد برسد از حجر خارج شده و امکان انجام اعمال حقوقی دارد. سن رشد به سنی گفته می‌شود که شخص دیگر در آن سن بتواند اموال خود را بطور عاقلانه اداره کند. سن بلوغ در قانون مدنی ایران برای پسران 15 سال تمام قمری و برای دختران 9 سال تمام قمری است.

2. سفیه کیست؟

در علم حقوق به کسی سفیه گفته می‌شود که با وجود آن که از لحاط سنی و جسمانی به بلوغ و رشد رسیده است ولی قداماتی انجام می‌دهد که نشان از آن دارد که نمی‌تواند اموالش را اداره کند و به بیان دیگر تصرفاتی که در اموالش دارد عاقلانه نیست.

البته باید دقت کرد که این ناتوانی در اداره امور و عاقلانه نبودن تصرفات باید به صورت دائمی باشد. یعنی در صورتی که کسی تنها چند بار تصرفات ناعاقلانه کرده است در اموالش به این معنی نیست که سفیه است.

نکته ی مهمی که در خصوص سفیه وجود دارد این است که با وجود آن که سفیه محجور محسوب شده و نیاز به ولی یا قیم دارد اما با این حال محجوریت او تنها محدود به امور مالی است و در امور غیرمالی خود می‌تواند اعمال حق کند.

3. مجنون کیست؟

وکیل خوب اصفهان به کسی که به طور کامل قوه ی درک و عقل نداشته و در قوای دماغی اختلال کامل دارد مجنون گفته می‌شود. لذا اگر چنین شخصی اعمال حقوقی انجام دهد از هر نوعی اعم از آن که کاملا به نفعش باشد و یا به ضررش و یا مالی باشد یا غیر مالی، باطل است.
البته نباید مجنون را با سفیه اشتباه گرفت زیرا سفیه شخص عاقلی است که فقط نمی‌تواند اموال خود را اداره کند.

تقسیمات حجر به چه صورت است؟

وکیل اصفهان میگوید به این که نوع ممنوعیت محجورین در تصرفاتش و مبنای حقوقی آن می‌توان تقسیمات مختلفی را برای حجر نام برد. به عنوان مثال حجر از یک لحاط به حجر عام و خاص و از یک لحاظ دیگر به حجر حمایتی و حجر سوءظمی تقسیم می‌شود. در ادامه تمامی تقسیم بندی‌های حجر و مختصرا توضیح می‌دهیم.

1) حجر عام و حجر خاص:

وکیل حقوقی بیان می‌کند حجر عام به حجری می‌شود. که فرد محجور به طور کلی از اجرا کردن حقوق خود و انجام اعمال حققی ممنوع است. به عنوان نمونه جنون از انواع حجر عام است چون از تصرف در کلیه ی اعمال و حقوق خود ممنوع است به دیگر بیان مجنون به علت این که فاقد اراده است تمامی اعمال حقوقی اش چه عقد باشد چه ایقاع، باطل است.
صغیر (ممیز) نیز محجور عام است به این علت که به جز در موارد استثنایی نمی‌تواند خقوق خود را اعمال کند.
حجر خاص به حجری می‌شود که فرد تنها در قسمتی از حقوق خود نمی‌تواند تصرف کند، مثلا سفیه محجور خاص است چون تنها در امور مالی خود ممنوعیت دارد و یا تاجر ورشکسته نیز به همین شکل، از تصرف در اموال خود ممنوع است.

2) حجر حمایتی و حجر سوءظنی:

حجر حمایتی به این معناست که قانون گذار حمایت از محجورین را مدنظر خود در صورتی که در حجر سوءظنی این حمایت از منافع دیگران است که مورد توجه قانون گذار است.

به عنوان مثال حجر صغیر، مجنون و سفیه حجر حمایتی است، زیرا این اشخاص به دلیل این که در قوای دماغی خود نقص یا اختلال دارند این امکان را ندارند که امور خود را آن چنان که شایسته است اجرا بنمایند.

از همین رو قانون گذار آنها محجور دانسته و نهادهایی را برای حمایت آنان است. ولی باید توجه نمود که حجر تاجر ورشکسته حجر سوءظنی است زیرا هدف از محجور شناختن وی این است که حقوق طلبکاران حفظ و از تصرفات مالی تاجر که به ضرر آنها است جلوگیری شود.

3) حجر قانونی و حجر قضایی:

این امکان وجود دارد که حجر به حکم مستقیم قانون باشد و یا آن که به حکم مستقیم دادگاه باشد. حجر به حکم قانون را حجر قانونی و حجر به حکم دادگاه را حجر قضایی می‌نامند. برای مثال حجر صغیر از نوع حجر قانونی است یعنی بنا بر حکم قانون او محجور شناخته می‌شود، و حجر مجنونی که پس از آن که به سن بلوغ و رشد رسید دچار جنون می‌شود، حجر قضایی است چون دادگاه حکم حجر او را صادر می‌کند.

4) حجر مبتنی بر فقدان اراده و حجر مبتنی بر نقص اراده:

در بعضی از موارد حجر ناشی از فقدان درک، شعور و اراده است و در بعضی دیگر از موارد هم حجر به علت ناقص بودن یا کافی نبودن اراده است. وکیل خبره در اصفهان می‌گوید حجر مجنون از نوع اول است یعنی فقدان درک و شعور و اراده و حجر صغیر ممیز و سفیه از نوع دوم یعنی نقص یا عدم کفایت اراده است.

5) حجر در امور مالی و حجر در امور مالی و غیر مالی:

برخی از حقوقدانان حجر را از این لحاظ که منحصر به امور مالی است یا هم امور مالی را در بر می‌گیرد و هم امور غیر مالی را، به دو دسته تقسیم بندی کرده اند؛ در نتیجه بنا بر سخنان وکیل حقوقی، حجر سفیه محدود و منحصر به امور مالی او است چون که سفیه دارای عقل معاش نیست و نمی‌تواند در اموال خود تصرفات عاقلانه انجام دهد، لیکن در امور غیر مالی درک و شعور و اراده دارد. همچنین حجر صغیر و مجنون مطلق است یعنی هم امور مالی و هم امور غیر مالی را در بر می‌گیرد.

نتیجه گیری از مطالب محجورین

به عنوان نتیجه گیری از مطالب محجورین می‌توان عنوان کرد که محجورین به 3 دسته تقسیم می‌شوند، مجنون، سفیه و صغیر
اعمال حقوقی مجنون اعم از آن که مالی باشد یا غیر مالی و یا کاملا به نفعش باشد و یا به ضررش باطل است.

اعمال حقوقی صغیر نیز چنانچه توانایی تمیز خوب از بد را داشته باشد و کاملا به نفع صغیر باشد صحیح و نافذ است و این حکم در خصوص سفیه نیز جریان دارد. البته سفیه می‌تواند امور غیرمالی خود را بدون آن که نیازی به تنفیذ ولی یا قیم داشته باشد انجام دهد مثل نکاح.