دفاع مشروع چیست؟ قانونی است یا نه؟ تعریف مبانی حقوق دفاع از خود

یکی از بحث های حقوقی بسیار مهمی که برای انجام آن نیاز به وکیل به شدت محسوس و قابل لمس است دفاع مشروع می باشد. چرا که درصورت نداشتن اطلاعات کافی ممکن است با وجود مشمول بودن برای یک دفاع مشروع نتوانیم از خودمان دفاع کنیم.

یا اینکه زمانی که شرایط دفاع مشروع را نداریم عکس العملی غیر منطقی از خود نشان داده و به راحتی مجرم شناخته شویم. در اینصورت جبران اشتباه به شدت سخت تر و در بعضی از موارد غیر ممکن خواهد بود.

لذا آشنایی با دفاع مشروع و شرایط آن بر هر شخصی لازم و ضروری می باشد‌. حادثه در کمین است و هیچ چیز قابل پیش بینی نیست. چه خوب است پیش از هر اتفاق آگاهی های لازم را در ارتباط با آن کسب نماییم، تا در هنگام بروز مشکل بتوانیم عکس العملی صحیح و هوشمندانه از خود نشان دهیم‌.

در این مقاله به شرح شرایط و شروط دفاع مشروط خواهیم پرداخت، اما پیش از پرداختن به شروط دفاع مشروع لازم است به بررسی معنای دفاع مشروع بپردازیم.

دفاع مشروع چیست؟

ما به طور جزئی با دو کلمه دفاع و مشروع به صورت جداگانه آشنایی کامل داریم. همان طور که می دانیم کلمه دفاع از ریشه دفع می آید و به معنای از بین بردن و یا دفع کردن خطری از مالی یا شخصی یا چیزی می باشد. کلمه مشروع نیز از شرع می‌آید و به معنای کار درست و مطابق دین می باشد.

اما اصطلاح دفاع مشروع در معنای حقوقی به این معنا می باشد که شخصی از خود و مال خود در برابر تجاوز شخص دیگری حفاظت کند. این امر در صورتی درست و قابل قبول است که شخص فرصت و زمان کافی برای مراجعه به مراجع قضایی و دولتی را نداشته باشد.

هر انسانی عقلا و عرفا حق دارد در برابر جان و مال خود در مقابل غیر محافظت کند، چرا که دین مبین اسلام برای انسان حیثیت و کرامت و احترام ویژه ای قائل است ودفاع از اینها را جزو حق و حقوق او می‌داند.

به عبارتی دیگر، دفاع مشروط به این معنا است که اگر شخصی در خلاف شرع و خلاف موازین اخلاقی و انسانی مورد حمله قرار گیرد و در این حمله از خودش دفاع کند و مرتکب جرمی شود، در حال دفاع مشروع به سر می‌برد.

درتعریف اصطلاح دفاع مشروع اینگونه بیان شده است که هر گاه شخصی مورد ظلم و تجاوز ظالمانه به حریم مال و جان خود قرار گرفت، انجام هر عملی که در حالت عادی جرم محسوب می گردد، در آن حالت جرمی نبوده و شخص مورد بازخواست کیفری قرار نمی‌گیرد. حتی اگر دفاع او منجر به ضرب و شتم و یا حتی قتل متجاوز گردد.

البته برای اینکه شخصی مشمول دفاع مشروع گردد باید یکسری از موارد ذکر و رعایت شده باشد. به عبارت دیگر می‌توان گفت مشمول دفاع مشروع شدن نیازمند یکسری قوانین خاص می باشد که به آنها می پردازیم.

شرایط دفاع مشروع

خطری که فرد را مجبور به انجام جرمی کرده باید حتماً غیرمشروع، حقیقی و حال باشد. منظور از غیرمشروع بودن خطر این است که مال، جان یا نوامیس شخص به ناحق مورد تجاوز و ظلم قرار گرفته باشند.

در این صورت شخص مشمول دفاع مشروع می گردد. منظور از حال بودن خطر این است که خدای نکرده شخصی که مورد تجاوز قرار گرفته چه تجاوز به مال چه به جان و چه غیره باشد، باید در زمان حال انجام شده و ربطی به آینده نداشته باشد. چرا که برای جلوگیری از خطری در آینده میتوان به مراجع دولتی و قضایی رجوع کرد.

خطر در دو حالت حال محسوب میگردد:

– خطر زمانی حال محسوب می گردد که وقوع آن خیلی نزدیک باشد به طوری که دفاع از خود مانع از به وجود آمدن آن شود.
– خطر زمانی حال محسوب می گردد که آغاز شده باشد و قبل از پایان یافتن آن برای جلوگیری از استمرار و مداومت آن از خود دفاع شده باشد.
در آخر منظور از حقیقی بودن خطر این است که شخصی که از خود دفاع کرده به یقین رسیده باشد که خطری او را تهدید می کند، در غیر این صورت مشمول دفاع مشروع نمی گردد.

شروط اصلی دفاع مشروع

برای اینکه دفاعی صورت بگیرد یکسری شروط دفاعی برای آن در نظر می گیرند. شروط عمل دفاعی عبارتند از ضرورت و تناسب. با توجه به این دو شرط، فرد دفاع کننده می تواند بدون هیچ محدودیتی از نظر نوع و درجه آن از خود دفاع کند.

از اعمالی که به عنوان اعمال دفاعی توسط فقها ذکر شده است می‌توان به فریاد کشیدن و کمک خواستن از مردم، در حد امکان فرار کردن از دست متجاوز، پرت کردن سنگ به سمت او و… اشاره کرد.

شرط ضرورت در دفاع مشروع

منظور از ضرورت عمل دفاع این است که شخصی که مورد حمله قرار گرفته است ،هیچ راهی به جز دفاع کردن از خود نداشته باشد. در این صورت هم باید در حد امکان از قوای شخصی خود استفاده کنند و یا اگر مجبور به استفاده از وسیله ای شود باید وسیله ای را انتخاب کند که ضررش کمتر باشد.

اگر راه دیگری به جز استفاده کردن از آن وسیله وجود داشته باشد یا حتی اگر وسیله ای وجود داشته باشد که می تواند فرد را از ارتکاب جرم منع کند باید در حد امکان از جرم دوری نماید.

تناسب دفاعی در دفاع مشروع

در توضیح تناسب دفاعی می‌توان گفت دفاع باید در مقابل جرم انجام شده دارای تناسب باشد، یعنی از کمترین مقدار زور و قدرت لازم و کافی، برای دفع خطر استفاده شود. به گونه‌ای نباشد که از هر وسیله ای جهت دفاع استفاده گردد.

البته اعتقاد برخی از فقها بر این است که شخصی که مورد حمله قرار گرفته می تواند با هر نیرویی که دارد از خود دفاع کند، اما اگر وسیله ای کم خطر تر وجود داشته باشد باید به آن اکتفا کند.

در یک جمع بندی کلی می توان گفت که دفاع کردن از خود یک امر غریزی و فطری می‌باشد. اما همین دفاع کردن دارای شرایطی خاص است که در صورت رعایت نکردن آن خواسته و یا ناخواسته شخص مرتکب جرم می شود.

همانطور که گفتیم در صورتی شخص می توانند از خود دفاع کنند که خطر مذکور عینی، حقیقی و در زمان حال انجام شده باشد. در غیر این صورت اگر به هر دلیل دیگری انجام شود، ممکن است بر اساس قوانین تعیین شده نباشد و جرم محسوب گردد. بهتر است با افزایش اطلاعات، بهترین تصمیم را در بدترین شرایط بگیریم.

امیدواریم با مطالعه این مقاله اطلاعات لازم را در ارتباط با دفاع مشروع کسب نموده باشید. با افزایش اطلاعات خود و انتخاب یک وکیل خوب، از مواجهه با اتفاقات ناگوار در امان بمانید. در این خصوص دفتر وکالت حامد امیری وکیل دادگستری اصفهان آماده انجام خدمات وکالت و مشاوره به مراجعین محترم می باشد.