تعریف اقامتگاه و انواع آن – اتراقگاه در حقوق به چه معناست؟ (اختیاری یا اجباری)

در تعریف اقامتگاه باید گفت: اقامتگاه محل معینی است که فعالیت ها و امورات شخص (اعم از سکونت و رسیدگی به فعالیت‌ها) در آن متمرکز می شود و به نوعی عنصری برای شناسایی شخص حقیقی و حقوقی است. در حقوق عمومی و خصوصی، اقامتگاه عنصر مهمی در تعیین قلمرو قانونی شخص است.

لغت اقامت به معنای سکونت و زندگی در جایی است و مکانی جغرافیایی است که فرد در آن زندگی می کند و بیشتر امورات خود را در آنجا اداره می کند.

بنا بر گفته ی وکیل حقوقی در اصفهان اقامتگاه یکی از مورادی است که موجب تمایز و تشخیص افراد از یکدیگر می شود. در حقیقت هر شخصی اعم از آن که حقیقی باشد یا حقوقی لازم است که اقامتگاه داشته باشد.

تعریف اقامتگاه در قانون چیست؟ و انواع آن در حقوق

طبق گفت های وکیل دادگستری این امکان وجود دارد. که بعضی اوقات مراجع حکم را به صورت غیابی صادر نموده و و حکم صادر شده را به آدرسی که از شخص ثبت ابلاغ کنند و یا ممکن است مراجع و ادارات ثبتی برگه های مالیاتی یا عوارض شهرداری را به ادرسی که از شخصی ثبت شده است ارسال کنند،

لذار متوجه می شویم که هر شخص باید یک آدرس مشخص داشته باشد تا ابلاغیه ها به آن ادرس ارسال شود. حال چنانچه ما ادرس خود را تغییر دهیم بدون آن که این تغییر را ثبت نکنیم امکان دارد. زیان هایی به ما وارد شود، مثلا حکمی به صورت غیابی صادر شده به آدرس پیشین ما ارسال شده است ولی ما از آن مطلع نشده ایم و به همین دلیل مهلت اعتراض به آن پایان یافته است.

اقامتگاه در ماده 1002 از قانون مدنی تعریف شده است، همچنین اقامتگاه انواع مختلفی دارد که هر کدام احکام حقوقی مربوط به خود را دارد. به همین دلیل در این مقاله حامد امیری وکیل خوب در اصفهان تصمیم دارد اقامتگاه را تعریف و انواع آن را نام ببرد و همچنین فوایدی را که تعیین اقامتگاه به دنبال دارد را نیز بیان کند. پس با ما همراه باشید.

 اتراقگاه در حقوق به چه معناست؟

همانطور که در فوق بیان کردیم تعریف اقامتگاه در ماده 1002 قانون مدنی آمده است، به موجب این ماده :

اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص در آنجا سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز در آنجا باشد اگر محل سکونت شخصی غیر از مرکز مهم امور او باشد مرکز مهم امور او اقامتگاه محسوب می شود، اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آنها خواهد بود.

وکیل اصفهان با بیانی ساده تر می گوید اقامتگاه به مکانی گفته می شود. که مرکز مهم امور فرد به حساب می آید اعم از آن که محل سکونتش نیز در همان جا باشد یا نه. که البته در صورت جدا بودن محل سکونت و مرکز مهم امور، اقامتگاه آن جایی است که مرکز مهم امور است نه محل سکونت. مثلا ممکن است شخصی در اصفهان سکونت داشته باشد ولی مرکز مهم امور او شهر کاشان باشد، پس اقامتگاه او کاشان است.
بر اساس آن چه که در فوق بیان نمودیم کاملا مشخص شد. اقامتگاه در حقوق، با آن اقامتگاهی که در عرف به کار می رود و به محل سکونت شخص گفته می شود تفاوت دارد.

اقسام اقامتگاه حقوقی

به گفته ی حامد امیری وکیل دادگستری به موجب قانون اقامتگاه سه نوع است:

1. اقامتگاه اختیاری یا ارادی
2. اقامتگاه اجباری
3. اقامتگاه انتخابی یا قراردادی
   در ادامه هر یک از این موارد را به تقصیل توضیح خواهیم داد.

الف) اختیاری یا ارادی (عمومی)

وکیل اصفهان بیان می کند توقفگاه اختیاری به اقامتگاهی گفت می شود. که شخص با میل و اراده ی خود آن محل را برای مرکز مهم مور خود و محل سکونت انتخاب می کند. که البته گفتیم در صورتی که محل سکونت با مرکز مهم امور متفاوت بود، مرکز مهم امور اقامتگاه او محسوب می شود.

ب) اجباری

ممکن است در بعضی از شرایط و اوضاع قانون برای فرد به دلیل وابستگی که به کسی یا شغلی دارد، اقامتگاهی تعیین کند. پس می توان گفت در مواردی که به موجب قانون اقامتگاه شخص تعیین می شود. توقفگاه اجباری گفت می شود.

اما به گفت ی حامد امیری کسانی به به حکم قانون اقامتگاه اجباری دارند عبارت هستند از:

1) زن شوهردار: به موجب حکم مقرر در ماده 1005 قانون مدنی، اقامتگاه زن شوهر دار همان اقامتگاه شوهر او حساب می شود. چون اصل بر آن است که زن در همان محلی که شوهر سکونت دارد سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز یکسان است. وکیل دادگستری اضافه می کند حتی اگر زن ناشزه باشد و اقامتگاه شوهر خود را ترک کند، باز هم فرقی نمی کند و اقامتگاه او کماکان اقامتگاه شوهر است.

البته در این خصوص باید نکته ای بیان کرد و آن این است که اگر بر فرض مثال زن شوهری در شهر شیراز سکونت داشته باشند و مرکز مهم امور شوهر در شهر اصفهان باشد، اقامتگاه زن همان شهر شیراز محسوب خواهد شد، به این علت که زن با رضایت شوهر خود در شیراز ساکن است. حال چنانچه شوهر اقمتگاه مشخصی نداشته باشد و یا این که زن با رضایت شوهرش و یا به حکم دادگاه منزل جدایی داشته باشد، اقامتگاه او دیگر اقامتگاه شوهر نیست.

توقفگاه های دیگر به شرح زیر میباشد:

2) محجور: به موجب ماده 1006 قانون مدنی توقفگاه محجور همان توقفگاه ولی یا قیم او است.

3) مأمورین دولت: طبق حکم ماده 1007 قانون مدنی اقامتگاه مأمورین دولتی جایی است که در آن مأموریت ثابت دارند. به عنوان مثال اگر کسی در خارج از شهر سکونتش فرستاد.ه شود. برای کار کردن، اقامتگاه او به مخل جدید تغییر پیدا می کند. البته لازم به ذکر است که این مأموریت باید دائمی باشد، چون مأموریت موقت باعث ایجاد تغییر در اقامتگاه نمی شود.

4) افراد نظامی: مطابق با مفاد ماده 1008 قانون مدنی محل اقامتگاه افراد نظامی در پادگان است. البته با این شرط که در پادگان زندگی بکنند و زمان بسیار زیادی را در آن جا سپری کنند.

5) خدمه: در ماده 1009 قانون مدنی امده است در صورتی که خدمه در منزل مخدم یا همان کسی که برایش کار می کنند زندگی کند، اقامتگاه او همانجا حساب می شود.

ج)  اتراقگاه انتخابی یا قراردادی

تعریف اقامتگاه: به گفت ی وکیل دادگستری چنانچه افراد به هنگام تنظیم کردن معامله ای جهت اجرا کردن تعهدات قراردادی خود و یا طرح کردن دعوی ناشی از آن معامله محل مشخصی را تعیین کنند، آن محل اقامتگاه آن معامله ی به خصوص می شود. یعنی زمانی که اختلافی پیش بیاید و موضوع دعوی حقوقی قرار بگیرد، خواهان باید دعوی خود را در دادگاه اقامتگاهی که در معامله تعیین و مطرح کند.

تعیین توقفگاه چه فوایدی دارد؟

همانگونه که سابق بر این بیان نمودیم هر کس باید یک اقامتگاه داشته باشد، چون که اقامتگاه داشتن مزیت هایی دارد که در ادامه آن ها عنوان خواهیم کرد:

• اگر کسی محجور باشد برای آن که به امور نصب و عزل قیم برای او رسیدگی شود، دادگاهی صلاحیت رسیدگی دارد که در محل اقامتگاه محجور قرار دارد.

• اگر کسی غایب مفقد الاثر شود، برای آن که به امور او از قبیل تعیین امیت برای اداره اموالش و … رسیدگی شود، دادگاهی صلاحیت دارد که اخرین اقامتگاه غایب در آن جا قرار داشته است.

• چنانچه تاجری دچار ورشکستگی شود، اگر افراد صالح بخواهند تقاضای ورشکستگی او را به دادگاه بدهند، دادگاهی صالح است که اقامتگاه تاجر ورشکسته در حوزه ی آن قرار دارد.

• آن گاه که فردی تصمیم دارد در خصوص مال متقولی طرح دعوی کند، لازم است. این تقاضای خود را در دادگاهی که اقامتگاه خواند.ه در آن قرار دارد مطرح نماید. اما اگر موضوع دعوی مربوط به مال غیرمنقول باشد، ضرورت دارد در دادگاهی طرح دعوی شود که مال غیرمنقول در حوزه ی آن قرار دارد. البته ممکن است افراد در این شرایط اقامتگاه قراردادی میان خود تعیین کنند.
• تمام اوراق قضایی همچون اجرائیه ها و دادخواست ها به اقامتگاه اشخاص ابلاغ می شود.

توقفگاه اشخاص حقوقی

تعریف اقامتگاه: در خصوص تعیین اقامتگاه اشخاص حقوقی بحث و اختلاف زیادی وجود دارد و باعث ابهاماتی در این خصوص ایجاد شود. اما 2 حالت کلی در تعیین اقامتگاه شخص حقوقی وجود دارد که به شرح ذیل است:

طبق آن چه که در ماده 590 از قانون تجارت امده است؛ اقامتگاه اشخاص حقوقی همان محلی است که اداره ی شخص حقوقی در آن جا صورت می گیرد.

و طبق مفاد ماده 1002 از قانون مدنی اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آن ها است. در ظاهر ممکن است این تصور ایجاد شود که میان این دو ماده مطرح تعارض وجود دارد، اما باید عارض شویم که تعارضی بین این دو ماده وجود ندارد. در حقیقت به گفت ی حامد امیری وکیل پایه یک اصفهان، این ماده ها هر دو معنی یکسانی دارند. و منظور از مرکز عملیات که در ماده ی 1002 قانون مدنی امده است همان مرکز عملیات اداری و یا محل اداره ی شخص حقوقی است.
وی می افزاید به دیگر بیان منظور از مرکز عملیات اداره در حقیقت همان محلی است که ارکان تصمیم گیرنده ی شرکت در آن جا حضور دارند. که این ارکان تصمیم گیرنده شامل مجمع عمومی و هیئت مدیره می شود.

نتیجه گیری

در پایان و به عنوان نتیجه گیری می توان گفت که “اقامتگاه” یک امری مهم است و هرکس لازم است که اقامتگاه داشته باشد. و همچنین اقامتگاه دارای سه نوع است؛ اختیاری، اجباری و قراردادی.
نداشتن اقامتگاه برای اشخاص پیامد های خوبی به دنبال ندارد و ممکن است حتی باعث ورود زیان به شخص شود. در نتیجه به همین علت است که قانون گذار بر روی تعیین اقامتگاه تأکید کرده است و بیان نموده در خصوص اسناد رسمی چنانچه کسی اقامتگاهش را تغییر داد باید فورا آن را اعلام کند.