آشنایی با حق انتفاع

گاهی پیش می آید که شخصی صاحب مال قصد دارد تا استفاده کردن از مال خود را به فرد دیگری انتقال دهد و مالکیت خود را همچنان حفظ کند. در چنین شرایطی آشنایی با حق انتفاع پیش می آید.

انتفاع در لغت به معنای نفع گرفتن و سود بردن است. در واقع شخصی که صاحب حق انتفاع شده و این حق به او منتقل میشود از ملک یا هر چیز مشابهی که به او واگذار کرد، بدون داشتن حق مالکیت نفع می برد. این حق در صورتی قابل انتقال به شخص است که عقد و قرارداد نوشته شود. شرایط حق انتفاع به شرح ذیل است .

۱. مورد حق انتفاع مالی باشد که استفاده کردن از آن موجب از بین رفتن خود مال و عین آن نشود.
۲. شخصی که دارای حق انتفاع است در هنگام عقد قرارداد حضور داشته باشد.
۳. در حق انتفاع قبض و تسلط منتفع بر مال ، شرط صحت عقد می باشد.

ایا حق انتفاع قابل انتقال است ؟

انواع حق انتفاع

حق انتفاع از جمله حق هایی است که به موجب آن هر شخصی که به او این حق واگذار می‌گردد، می‌تواند از مال شخص انتقال‌دهنده استفاده کند. قراردادی که بین اشخاص نوشته می‌شود بر سه نوع است.

–  حق انتفاع عمری

حق انتفاع عمری از جمله حق های انتفاعی است که شخص مالک به مدت عمر خود با شخص منتفع (کسی که حق به او واگذار شده) و یا شخص ثالث دیگری مدت قرارداد را تنظیم میکند.

– حق انتفاع رقبی

حق انتفاع رقبی از جمله حق هایی است که توسط خود مالک بر اساس مدت معینی تنظیم می گردد. این مدت دست خود مالک بوده و بنا به خواسته او تنظیم می‌شود.

– حق انتفاع سکنی

حق سکنی در صورتی تنظیم می‌شود که حق انتفاع برای سکونت در ملکی نوشته شود که بر دو نوع عمری یا رقبی تعیین می گردد.

تفاوت حق انتفاع و اذن انتفاع

حق انتفاع با اذن انتفاع تفاوت زیادی دارد. در حق انتفاع عقد و قراردادی بین دو طرف نوشته می‌شود و مدت آن قابل تعیین است، اما در اذن انتفاع شخص منتفع فقط اذن استفاده از آن مال را داشته و استفاده برای او مباح است.
تا زمانی که این اجازه و اذن وجود داشته باشد، تصرف در آن مال مباح است. برای مثال هرگاه مهمانی با اجازه صاحبخانه وارد خانه او شود، اذن انتفاع دارد و نشستن در خانه بر او مباح است. البته این به معنی حق انتفاع نیست، چرا که هرگاه صاحبخانه اراده کند می‌تواند مهمان را از خانه خود خارج کند. در حالی که در حق انتفاع به سبب وجود عقد قرارداد شخص نمی تواند کسی را تا پایان قرارداد از ملک خود خارج کند. تفاوت های دیگر حق انتفاع و اذن انتفاع را در ذیل مطالعه نمایید.

– حق انتفاع معمولا به وسیله عقد به وجود می آید. تا مدتی که طرف عقد آن را قبول نکند واقع نمی‌شود. اما در اذن ارائه اذن دهنده کافی است و رد یا قبول ماذون در وقوع یا انحلال آن نقشی ندارد.
– واگذاری حق انتفاع ، منتفع را نسبت به مال مورد نظر صاحب حق می گرداند. اما با اذن برای ماذون حق انتفاع پیدا نمی‌شود. بلکه انتفاع بر وی مباح می گردد.
– حق انتفاع در شمار عقود لازم است به این معنا که مالک نمی‌تواند آن را برهم زند. اما اذن قابل رجوع می باشد.
– مال مورد نظر در حق انتفاع، باید صرفاً مالی باشد که با انتفاع از آن عین باقی بماند. اما در اذن این شرط لازم نیست و حتی می تواند موضوع مال نباشد.
– حق انتفاع با فوت مالک یا منتفع حق انتفاع از بین نخواهد رفت. مگر آن که در مدت انتفاع عمر دو طرف مقید شده باشد. در صورتی که اذن به محض فوت اذن دهنده خاتمه می یابد .
با توجه به توضیحاتی که در مورد حق انتفاع دادیم ممکن است گاهی با اجاره اشتباه گرفته شود بنابراین به تفاوت‌های بارز و اساسی حق انتفاع و اجاره در مطلب زیر می پردازیم.

آیا حق انتفاع همان اجاره است؟

خیر حق انتفاع موردی کاملاً جدا از اجاره است، زیرا در اجاره مالکیت ایجاد می‌شود. اما همانطور که توضیح دادیم در حق انتفاع هیچگونه مالکیتی در کار نیست. البته باید به این موضوع توجه ویژه کرد که حق انتفاع فقط مخصوص ملک یا از مواردی مانند خانه نیست، بلکه شامل موارد دیگری نیز می گردد مانند اسب اتومبیل و…
دیگر تفاوت های حق انتفاع و اجاره
– در اجاره امکان اجاره دادن مستاجر وجود دارد ولی در حق انتفاع وجود ندارد.
– در اجاره شخص اجاره دهنده ملک خود را در برابر پولی واگذار می‌کنند ولی در حق انتفاع به صورت عاریه واگذار می گردد.
– اجاره حتماً باید مدت دار باشد، اما در حق انتفاع اجباری در مدت وجود ندارد.

زمان پایان و یا زوال حق انتفاع

زمان پایان انتفاع با توجه به شرایط مختلف متفاوت است، در این قسمت به تحلیل این شرایط می پردازیم.

– به پایان رسیدن مدت انتفاع

به پایان رسیدن مدت بدین معناست که مدت معینه در عقد در مورد رقبی منقضی گردد و فوت کسی که حق انتفاع به عمر او مقید شده تایید شود. بدین ترتیب مالک می تواند آن را قبل از انقضاء مدت برای مدت بعد از انقضاء به اجاره واگذار نماید.
نکاتی که اشاره شد در مورد انتفاع عمری و رقبی است، در حبس مطلق که مدت در عقد ذکر نشده است، حق انتفاع همچنان باقی است.

– ازبین رفتن مالی که موضوع انتفاع است

اگر مالی که موضوع انتفاع قرار گرفته است از بین برود، حق انتفاع منتفی است. چرا که انتفاع تابع وجود عین ملک است و با تلف آن حق از بین میرود.
اگر کسی مال موضوع حق انتفاع را از بین ببرد یا موجب شود این مال از بین برود، موظف است بدل آن که مثل مال یا قیمت آن است به مالک رد نماید. در این شرایط اگر بدل مثل باشد حق انتفاع بر آن برقرار می شود و در صورتی که قیمت باشد منتفع نسبت به ارزش حق انتفاع تقویت شده در قیمت شریک است.

– زوال حق انتفاع به دلیل نبودن منتفع

اگر زمان حق انتفاع عمر مالک و متنفع قید شود، تا زمانی که صاحبان حق انتفاع موجود هستند حق مزبور باقی و بعد از انقراض آنها زائل می شود.
حق انتفاع ممکن است برای کسانی ثبت شودکه اکنون موجود نیستند و با این فرض که بعدا موجود خواهند شد حق انتفاع به آن ها واگذار می شود. به عنوان مثال، حق انتفاع برای فرزندی که اکنون موجود نیست، اگر این فرزند در آینده به دنیا نیاید، حق زائل خواهد شد.